Wanneer voel je dat je leven compleet is?


Hoe je leven goed af te sluiten? Het is een moeilijk onderwerp, dat om veel meer draait dan of je euthanasie wilt of niet. Het kaartspel ‘Levenswensen’ kan het gesprek openen.


‘Onze Roemeense poetsvrouw vertelde dat haar vader een kwarteeuw geleden gestorven was, en dat ze nog naar de bank moest om geld over te maken aan een priester. Die zou er eten mee kopen voor arme mensen. Daarmee respecteerde ze een wens van haar vader. Ik zou het heerlijk vinden als ik ook zoiets kon doorgeven aan mijn kinderen’, zegt Inge Draelants. ‘Maar het is nog te vroeg. Ze zijn nu twintig. Als ik daarover spreek, zeggen ze: waar begin jij nu over?’

Vier dames en twee gespreksbegeleiders zitten rond de tafel om het kaartspel ‘Levenswensen’ uit te proberen. Dat bevat 37 kaarten met een keuzemogelijkheid over hoe je het einde van je leven tegemoet wil gaan en twee jokers. CM Gezondheidsfonds hoopt het op grote schaal te verspreiden.

Draelants heeft gekozen voor kaart nummer 20: ‘Het gevoel hebben dat mijn leven compleet is’. Zover is het nog niet. ‘Ik ben nog te graag creatief bezig. Wanneer voel je dat je leven compleet is? Ik weet het niet. Misschien als die drang om te ontdekken wegvalt?’

Joke Vandewalle neemt een voorbeeld aan haar vader, die waardig is gestorven, omringd door zijn familie (kaart 19). Hij had zijn afscheid voorbereid (kaart 34). ‘Mijn vader had een groot archief. Op een dag zei hij: haal mapje 53 eens uit. Daarin zat een lied dat de fanfare op zijn begrafenis moest spelen. Hij had ook mapjes voor als hij erg ziek zou worden, een mapje voor als hij zou sterven en eentje over de zorg voor mijn moeder, die aan dementie leed. Zo zou ik ook willen kunnen gaan: waardig en respectvol (kaart 12).’


Inzicht door lockdown

Het voorbeeld treft gespreksleider Karen Mullié van CM. ‘Mijn vader is plots overleden. Toen ze me belden met het slechte nieuws, zei ik: “Wat voor dwaasheid kraam jij nu uit!”, want ik had hem ’s ochtends nog gezien. Het deed me inzien dat je niet tot het laatst moet wachten om het gesprek aan te gaan over wat je belangrijk vindt in het leven (kaart 8).’

Karen Ceunen hoopt aan het eind van haar leven omringd te zijn door goede vrienden (kaart 14) en herinneringen en verwezenlijkingen te kunnen delen met anderen (kaart 9). Dat inzicht werd gevoed door de lockdown. ‘Wij gingen vaak op café en restaurant, we zaten zelden of nooit in onze tuin. Door corona is dat omgeslagen. We hebben samen met de buren de afsluitingen weggehaald. We hebben veel fijne momenten beleefd, en ik koop nu zelfs plantjes. Ik zou dat graag vasthouden.’

Het kaartspel ‘Levenswensen’ is gemodelleerd naar een Amerikaans voorbeeld en vertaald naar de Belgische context. CM ging ervoor in zee met de onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde (UGent en VUB), die daarin een manier zag om een moeilijk ethisch thema bespreekbaarder te maken. De vertaling werd breed afgetoetst: bij mantelzorgers, seniorenverenigingen, dementie- en kankerorganisaties, het Minderhedenforum, de grote religies en bij armoedeorganisaties.

‘We wilden dat het begrijpelijk zou zijn voor iedereen’, zegt Charlèss Dupont van de onderzoeksgroep. ‘De Amerikaanse versie was erg christelijk getint. De adviesgroep vroeg zich af of we dat moesten behouden. Uit de vele gesprekken die we voerden bleek dat het geloof voor een aantal mensen belangrijk blijft. Over alles is nagedacht, om echt niemand buiten te sluiten.’


Kiezen hoe je sterft

Ook voor Lydia Van Regenmortel is haar geloof belangrijk. Ze heeft de kaart gekozen waarop staat: ‘een spiritueel begeleider als steun hebben’ (kaart 25). ‘Mijn dochter is lekenzuster en leeft alleen. Ik zou graag met iemand kunnen praten die mij kan doen begrijpen waarom ze voor dit leven heeft gekozen. Dat mis ik vandaag al in mijn leven.’

De woorden ‘wilsverklaring’ en ‘euthanasie’ zijn nog niet gevallen. Ze staan ook niet op de kaartjes. Dupont zegt: ‘We hebben wel twee kaarten die daarnaar verwijzen aan de oorspronkelijke versie toegevoegd, maar we hebben het anders verwoord. Wij noemen het ‘Mijn keuzes kunnen vastleggen’ en ‘Zelf kunnen kiezen wanneer en hoe ik sterf.’ Dat is minder dwingend dan ‘kiezen voor euthanasie’.’

De vier dames rond de tafel vinden die stellingen belangrijk. Joke Vandewalle: ‘Mensen die aan het eind van hun leven gekomen zijn, moeten kunnen kiezen wanneer ze sterven. Ik heb het bij mijn vader gezien. Mijn broer was overgekomen uit Amerika. Vader was nog redelijk goed, maar hij zei: “Awel, jongen, nu ben ik er klaar voor”. Nog diezelfde week is hij overleden.’

www.cm.be/wachtniettotmorgen


DS Avond, 05-10-2021 (Veerle Beel)