Interview - Econoom Geert Noels wil ontsnappen uit systeem waarin enkel groei en grootte van tel lijken



'Toekomst zal trager, kleiner en gelukkiger zijn'

'Vroeger kabbelde het wat, vandaag veroorzaakt het systeem grote schokgolven.' Nee, de harde econoom in Geert Noels (46) is niet dood, maar toont zich vooral heel bezorgd over de maatschappelijke keuzes die we vandaag moeten maken. 'Die zullen de toekomst van ons land en van heel wat generaties na ons bepalen. Het is dus geen overbodige luxe om daar met flink wat mensen heel diep over na te denken.'

Ze lijken op het eerste gezicht niet zo heel veel gemeen te hebben, Geert Noels, Piet Huysentruyt en Jeroen Meus. Tot je er de verkoopcijfers van hun boeken even bijhaalt: van Econoshock en opvolger Econoshock 2.0 zag Noels de voorbije jaren al om en bij de 100.000 exemplaren over de toonbank gaan. U leest het goed: twee 'economische' boeken die zich ontpopten tot absolute bestsellers. Toegegeven, kookboeken doen het nog net iets beter, maar zowat alle uitgevers in dit land moeten zich rot geschrokken zijn toen ze de verkoopcijfers van uw boek te zien kregen?

Noels: "Ik kan niet zo goed koken - je moet weten wat je plaats is - maar het doet me natuurlijk wel plezier dat ook boeken met een relatief hoge drempel het zo goed doen. Het stemt me optimistisch dat mensen blijkbaar toch bezig met zijn met grote thema's zoals energie, groeilanden of demografie. Vooral bij jongeren reikt de wereld vandaag een eindje verder dan de kerktoren. Dat is bemoedigend."

In uw jongste boek probeert u de lezer aan de hand van zes grote
'schokken' duidelijk te maken dat onze toekomst duurzaam of niet zal
zijn. Dat is niet bepaald de taal die we van een harde, nuchtere
econoom gewoon zijn?
"Misschien niet, maar ik ben er al sinds 2005 van overtuigd dat dit de thema's zijn waarover we de volgende jaren weloverwogen keuzes zullen moeten maken. Toen ik vroeger in de media werd opgevoerd, ging het over de conjunctuur, met al haar voorspelbare hoogtes en laagtes. Vandaag schrijf ik in mijn boek over het systeem zelf. We staan op een
kruispunt, waarop we heel goed moeten nadenken over de weg die
we willen inslaan: als we ons systeem 'econoshock-proof' maken, dan blik ik onze toekomst met het nodige vertrouwen tegemoet.
"Gaan we er daarentegen van uit, zoals enkele bedrijven en landen
dat blijkbaar doen, dat we stilaan wel opnieuw zullen evolueren naar
het oude, vertrouwde systeem zoals het tien jaar terug was, dan
stevenen we af op zwaar welvaartsverlies. En dat is geen conjunctureel gegeven meer."

Toch horen we her en der stemmen opgaan dat we het ergste nu wel achter de rug hebben. Lees: opnieuw tijd voor business as usual?
"Bedrijven zijn er heel lang van uitgegaan dat economische groei alles kan oplossen. Vandaag weten we dat dit niet het geval is, en dat een voortdurend streven naar grotere groei net tot heel wat onevenwicht kan leiden. Almaar meer bedrijven focussen nu vooral op de kwaliteit van die groei, en tonen zich desnoods zelfs bereid om af te slanken of zich terug te plooien op hun echte kernactiviteiten.
"Net omdat ze ingezien hebben dat de financiering vaak niet kan volgen bij ongebreidelde groei - waardoor ze kopje-onder gaan - of dat een dergelijke eenzijdige focus tot kwalitatief slechtere producten of diensten leidt, waardoor de consument afhaakt. Tegelijk merk ik daar ook meer aandacht voor de impact op het milieu of de omstandigheden waarin geproduceerd wordt. Dat stemt mij dus redelijk hoopvol.
"Politici daarentegen lijken deze boodschap veel minder begrepen te hebben. Zij zouden nochtans moeten inzien dat niet enkel de consument, maar ook de kiezer veel mondiger is geworden. Gaande van de betaalbaarheid van de pensioenen over het energiedebat tot de aanpak van de banken. Twintig jaar geleden was het bijvoorbeeld not done om onverbloemd te praten over regionale werkloosheidsverschillen in dit land. Vandaag kunnen we daar gelukkig heel open over spreken."

Loopt de politiek dan achter?
"Het is in ieder geval niet de generatie politici die vandaag de
lakens uitdeelt die een vernieuwend maatschappelijk model zal steunen, zoveel is duidelijk. Zij denken eerder conservatief, terwijl de echte inzet vandaag net een fundamentele breuk is met het oude systeem. Het
probleem is dat deze politici net heel vertrouwd zijn met dat systeem, er vaak ook hun carrière op gebouwd hebben of er mee de architect van waren."

Wie moet dat nieuwe model dan wel introduceren?
"Ik verwacht dat de kloof tussen enerzijds politici en anderzijds
mensen en bedrijven die het anders willen op een gegeven moment zo diep zal worden dat we op een soort implosie van het systeem zullen afstevenen. Het hele systeem waarin we meedraaien, is zo onevenwichtig geworden dat fundamentele correcties niet meer te vermijden zijn."
"Ik geloof ook niet in pasklare politieke oplossingen: of het nu over het klimaat, groene energie, de vergrijzing of de financiële sector gaat: de oplossingen en correcties zullen van links én rechts moeten komen. Wat we de voorbije jaren hebben doorgemaakt, was in mijn ogen ook veel minder een crisis dan een eerste aanzet tot een duurzaamheidsrevolutie.
Verandering gaat langzaam, maar wie dat niet vat, heeft het gemakshalve over een crisis."

In welke domeinen ziet u toch al een echte aanzet tot verandering?
"In het energiedebat merk je - met dank aan de forse stijging van de prijs van de fossiele brandstoffen enkele jaren terug - toch al een stevige mentaliteitswijziging. Al moet ik daar meteen aan toevoegen dat de strategische keuze van de VS om zwaar te gaan inzetten op schaliegas wat dat betreft eerder een stap achteruit is.
"Want de impact daarvan, die zullen we dan binnen tien jaar wel
ontdekken zeker? De échte energiebron van de VS zit vandaag in Silicon Valley, met de netwerktechnologie van Cisco, de knowhow van Tesla op het vlak van automotive, al die kleine hightech- groeibedrijfjes, noem maar op. Als je dat allemaal in één land kan combineren, dan ben je het Saoedi-
Arabië van de volgende honderd jaar."

In de financiële wereld, toch jarenlang uw habitat, lijkt het plaatje dan weer veel minder fraai te ogen?
"Dat klopt, jammer genoeg. Ik had vijf jaar geleden nooit durven in te schatten dat de derivatenhandel, het schaduwbankieren of de too big to fail-filosofie vandaag nog zo groot zouden zijn. Zeker in die sector is de voorbije maanden pijnlijk tot uiting gekomen dat de oplossing voor velen nog altijd in het oude systeem ligt. Als we de schuldenmachine opnieuw op gang
kunnen trekken, dan slaat de groeimotor vanzelf ook wel weer
aan en wordt alles zoals vroeger. Dat soort onzin."

Als we het puur economisch bekijken, waar moet de focus dan
vandaag liggen?
"Werk, werk en nog eens werk: daar draait het allemaal om. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen die vandaag geboren wordt op termijn ook een deftige job krijgt? We hebben de voorbije twee decennia massaal aan jobdestructie gedaan.
"Daar wordt onder economen heel weinig over gesproken, of het moet
zijn in dooddoeners zoals: 'Niet erg, als je niet meer werkt, krijg je tijd om andere interessante dingen te gaan doen.' Kletskoek uiteraard, want die ander interessante dingen zijn er niet of zijn van ondergeschikt belang. Misschien moet ik het toch nog maar eens duidelijk stellen: we hebben Wall Street en de euro gered, en daar hing een ontstellend hoog prijskaartje aan vast. Maar hoeveel nieuwe banen heeft dat allemaal opgeleverd? Geen, terwijl
intussen de bevolking wereldwijd verder blijft aangroeien.
"Alle jobs die we hier in eigen land hebben gecreëerd waren overheidsjobs. Moeten we dan zo gelukkig zijn dat we dit oude systeem hebben gered? En vergis je niet: dit verhaal reikt stilaan ook verder dan Europa en de VS. Ook
in groeiland China wordt werkloosheid een almaar belangrijker politiek thema."

Almaar verder automatiseren om zo de productiekosten te drukken én de werkzekerheid van iedereen garanderen, is dat niet zoiets als water en vuur trachten te verzoenen?

"Klopt, maar hoe komt het dan dat we hier zo veel banen hebben vernietigd? Zitten we er wel op te wachten dat we binnenkort door machines en niet langer door mensen worden bediend? Dat lijkt me op zijn minst een maatschappelijk debat waard.
"We zitten gewrongen in een systeem waarin enkel groei en grootte nog van tel lijken. Regeringen struikelen over elkaars voeten in hun pogingen om
multinationals ter wille te zijn, en passen zelfs hun belastingsysteem daartoe aan. Dit is stilaan ontaard in een internationale schoonheidswedstrijd voor de grootsten, terwijl kmo's overal meer belastingen én het gelag betalen. Vandaag zijn er bedrijven die meer centen op hun balans hebben staan dan sommige centrale banken.
"Ik heb het nog meegemaakt hoe gigantische bedrijven in de VS, eens ze te groot dreigden te worden, door de overheid gedwongen werden om zich op te splitsen. Nu versmachten ze wereldwijd de kleintjes, terwijl net
die kleintjes vaak nieuwe en innovatieve jobs creëren.
"Ik besef dat België op dat vlak geen cavalier seul kan spelen, maar het zou al helpen mochten onze politici minstens al beseffen dat ons systeem zichzelf voorbij holt, en dat we dringend meer evenwicht nodig hebben. De toekomst zal trager, kleiner en gelukkiger zijn. We moeten ophouden met smalend te doen over geluk."


Hebzucht, de drang naar almaar meer en groter, is natuurlijk des
mensen?
"We zullen dat nooit kunnen uitroeien, maar laat het ons toch minstens binnen de perken proberen te houden. Nu de rente zo laag staat, is geld zowat gratis geworden: dit lijkt me niet bepaald van aard om de ongebreidelde hebzucht en die drang naar almaar meer een halt toe te roepen. Zouden we niet meer afwegingen, betere keuzes en een grotere inventiviteit krijgen als we geld net iets duurder maakten?"

U pleit er in uw boek voor om te stoppen met het gerommel in de marge in dit land, als een absolute vereiste om onze verzorgingsstaat in stand te kunnen houden. Nu de moeder aller verkiezingen er volgend jaar aankomt, krijgen we een uitgelezen kans om het anders aan te pakken?

"Het probleem is dat je altijd eerst de pijn moet doorstaan, en pas vijf jaar later de vruchten kan plukken. In politieke termen vertaald: na de daaropvolgende verkiezingen. Welke politicus krijg je zo ver, als hij weet dat hij of zij dan het eigen politieke doodvonnis tekent? We hebben dus nood aan politici die de kiezer het algemene en verstrekkende belang van bepaalde
fundamentele hervormingen zeer goed uitgelegd krijgen en bovendien ook kunnen aantonen dat hiervoor een heel brede solidariteit vereist is.
"En minstens even belangrijk: de kiezer diets maken dat uw en mijn kinderen en kleinkinderen hier beter van zullen worden. Wij komen uit een tijdperk waarin de burger de economische productiviteitswinst grotendeels heeft kunnen innen in de vorm van extra koopkracht. De jongeren van vandaag zijn beter opgeleid, maar zullen te horen krijgen dat hun extra productiviteit volledig afgeroomd wordt door extra belastingen, om bijvoorbeeld de vergrijzing betaalbaar te houden.
"Is dat een aantrekkelijk perspectief voor die goed opgeleide, heel creatieve jonge generatie? En waarom zouden die jongeren dan nog hier blijven? Terwijl de wereld hun achtertuin geworden is, gaan we ze vastbinden aan een grote
boom?

Welk antwoord moeten we die
jongeren dan geven volgend jaar?

"Om eerlijk te zijn: ik vrees dat ze geen antwoord zullen krijgen. Ik heb het al vaker aangekondigd: ik stem blanco volgend jaar, en daar is een goede reden voor. Ik zie, op Belgisch én Vlaams niveau, enkel mensen die het oude systeem in stand willen houden, een enorme verstarring op alle vlakken."

Dat klinkt allemaal weinig opbeurend, niet?

"Misschien niet als je het zo bekijkt, maar ik ben ervan overtuigd dat de
echte duurzaamheidsrevolutie ook niet top-down gestuurd zal zijn. Het
zal, zoals dat in het verleden ook altijd het geval was, van onderuit
moeten komen. Het zijn de jonge, creatieve ondernemers die uiteindelijk voor de doorbraak zorgen.
"Kijk naar autobouwer Tesla in de VS: vijf jaar terug had niemand daar al van gehoord, vandaag is het the next big thing. Of nog, de bitcoin: ik wil dat systeem nu niet alle credibiliteit geven, maar stel dat Google en Amazon morgen de handen in elkaar slaan en
wereldwijd verkondigen dat ze respectievelijk starten met bankieren en de bitcoin aanvaarden, wat zou er dan gebeuren?
"Wat we vooral niet moeten onderschatten, is de snelle en vaak wereldwijde impact van dit soort game changers."

© De Morgen - FILIP MICHIELS - zaterdag 28 december 2013
Voor educatief gebruik.


De econoshock boeken van Geert Noels zijn sowieso een aanrader voor wie zich iets of wat in het economische reilen en zeilen interesseert. In dit interview uit DeMorgen zegt de heer Noels nogmaals in duidelijke taal hoe hij als econoom naar onze toekomst kijkt.
Ik onthou vooral dat de politieke capaciteit ontbreekt om een concreet antwoord te geven op de problematiek die zich momenteel stelt in zowel België als de wereld. De mens is altijd al bang geweest voor het nieuwe, hoewel we nu echt niet met het oude verder kunnen. Er is verandering nodig in structuren en systemen die de vorige generatie als rotsvast en onveranderlijk beschouwde. Hieraan toegeven dat er fouten en mankementen in dit systeem blijken te zitten moet dan ook zeer moeilijk zijn. Persoonlijk wacht ik nog steeds op de moedige politicus die niet aan verkiezingen denkt, maar in het algemeen belang van toekomstige generaties. Momenteel blijft het daaromtrent koffiedik kijken en is het wachten op een nieuwe generatie die wel verandering in de ogen durft te kijken.