Verlicht afglijden naar het ongeloof


Ex-priester en psychotherapeut Eugen Drewermann lag al jaren overhoop met de rk kerk. Vorig jaar stapte hij eruit. In een vraaggesprek gaat de omstreden theoloog in op zijn motieven. Op een hervorming van de rk kerk heeft hij geen hoop meer.


Waarom bent u uit de rooms-katholieke kerk gestapt?

„Al vijftien jaar mag ik niet meer doceren of mijn priesterambt uitoefenen. Sacramenten werden me ontzegd, tenzij ik in het openbaar zou belijden dat wat ik belangrijk vind, een zonde tegen de ware leer is.

Wat voor de kerk zondig is, is voor mij juist mijn drijfveer: Jezus’ boodschap zo vertolken dat zij de menselijke ziel in nood raakt, dat zij het onmenselijke in het openbare leven terugdringt en dat zij het gesprek tussen culturen bevordert.

Wat me ook zeer aan het hart gaat: de zorg voor vrede, voor milieubewustzijn, dierenbescherming. En pacifisme, vegetarisme, het relativeren van de rechten die homo sapiens claimt terwijl andere dieren ook willen overleven. Over al deze zaken wil de rk kerk geen open gesprek aangaan.”


U bent tegen een muur aangelopen.

„Ik vind de schizofrenie van de leer van de kerk zo erg: dat de uitleg van de Bijbel en het christelijk geloof geen symbolische mag zijn, maar alleen maar dient om de objectieve leer en de historische feiten te onderbouwen. De filosofie van de 18de-eeuwse Verlichting heeft de kerk tot op heden naast zich neergelegd en de psychologie van de Verlichting al helemaal.

Onder paus Johannes Paulus II werden er in het Vaticaan 30000 duivelsuitdrijvingen uitgevoerd. Hoe kun je Jezus’ boodschap nou therapeutisch uitleggen, als je van je psychologie een demonenleer maakt? Daarmee doe je Bijbel en geloof geen recht.

Je moet kiezen: on-verlicht geloven of, heel verlicht afglijden naar het ongeloof. Voor mij vereist Jezus’ boodschap een synthese van geloof en denken; die kleurt mijn hele theologische denken. De rooms-katholieke kerk heeft die synthese verraden.


De filosoof Hegel zei het al: ’Het katholicisme maakt van God een ding’, en beschikt ’op ongeestelijke wijze over de Geest’.

Zo zit dat.”


U hebt het wel lang in die kerk uitgehouden.

„Vijftien jaar heb ik er ingeschreven gestaan puur omwille van de mensen die binnen én aan die kerk leden. Ikzelf zat in én was gekant tegen de kerk. Maar dat kun je niet heel lang volhouden, als je weet dat die kerk je veroordeelt.

Nee, ik heb nooit de illusie gehad dat de kerk te hervormen viel. Ik had wel de hoop dat ze ruimte bood, een gedoogzone waarbinnen mensen met hun ellende kunnen leven.”


U bedoelt: U bent niet alleen de kerk uitgestapt maar vindt ook dat u gefaald hebt.

„Ik vond altijd al dat het streven van Jezus in geen verhouding stond tot hoe de rooms-katholieke kerk zich gedraagt. Die pleegt in wezen verraad: ze brengt de godsdienstige waarheid niet in verband met het leven van mensen, maar stelt dat zij in eigendom is bij ambten, bij bisschoppen, priesters en kardinalen. Dat ze het geloof ophangen aan het instemmen met bepaalde kerkelijke formuleringen, en niet aan de eigen ervaring, dat is een dwaalweg.

Als je met Jezus’ ogen kijkt: wat is er zo erg aan de ervaring dat de kerk haar tanden erop stuk bijt? Ze heeft zichzelf, haar waarheid – God – verraden, en dat is veel erger dan dat je weinig succes of navolgers hebt. Onze opdracht is voor onszelf in te staan. Wat dat oplevert, hangt van God af.’’


Voelt u zich door theologen in de steek gelaten, terwijl ze uw gedachtegoed vaak delen?

„Dat is nooit mijn probleem geweest. Wel dat je als het om Jezus gaat, je er geen zaak van doceren op staats- of kerkkosten van moet maken, of van kantoren. De vragen des levens laten zich niet tot een leer reduceren. Dat is de kern van de vervreemding, dat de leer belangrijker wordt dan de vraag hoe iemand leeft.

Jezus wilde geen nieuwe dogmatiek doorbladeren, maar ons leven veranderen.

Hij werd nooit hoogleraar in de godgeleerdheid – misschien was onbezoldigd docent iets voor hem geweest. De academische theologie staat net zo ver van Jezus’ profetische boodschap af als de kerk die ze dient.’’


U bent nu een vrije theoloog.

„Dat ben ik altijd geweest. Maar ik ga me niet meer inzetten om het onmenselijke systeem op een menselijke manier begrijpelijk te maken. Ze willen bijgeloof, ze willen vervreemding, ze willen zich voegen, ze willen afhankelijkheid. De echte vraag is niet: wat wil de paus, maar: wat zíjn wij voor mensen? Hoe gaan we met elkaar om?’’


Bent u niet een doorgeschoten individualist die de geloofsgemeenschap afwijst?

„Gemeenschap begint ermee dat je een echt mens tegenkomt, niet een of andere belangenvertegenwoordiger die God op een ouderwetse manier verwart met de geest van zijn eigen groepering.

Daar heb ik onder geleden, dat je niet met de sleutelfiguren kon praten van mens tot mens. Steeds overheerste de ideologische dwang het persoonlijke gesprek. Ze stelden controlevragen om me in de gaten te houden.

Moet je nu echt, om kerst uit te leggen, Maria als biologische maagd opvoeren? Ik geloof er niets van. En loochen je de Opstanding als je zegt dat er geen fysiek leeg graf is geweest? Ik geloof er niets van.

Maar de kerk beweert het tegendeel, en reduceert zo de boodschap tot historische feiten. Daarmee maakt ze haar geloof tot iets nietszeggends.

De bijbelse beelden en riten hebben een grote kracht om mensen aan te trekken en bijelkaar te brengen. Dat kan alleen maar in vrijheid gebeuren, in het volle besef dat symbolen het bestaan duiding geven. Dwang en het vastpinnen van Gods Woord passen daar niet bij.

We hebben tekenen nodig, maar het draait vooral om God.

Als Hij niet, zoals in de mystiek, in het hart van de enkeling spreekt, dat ontstaat er geen echte gemeenschap.”


U zet al uw kaarten op het alledaagse en vindt de kerk overbodig.

„Jezus zegt in de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan: volg je hart, dat jou leert om mee te lijden met een mens in nood. Stop met het achternalopen van priesters – die lokken je alleen maar de tempel in. Daar woont God niet. De overtuiging dat Jezus een kerk gesticht heeft is belachelijk.’’


U maakte deel uit van de groepen die de kerk van onderop wilden veranderen, zoals Wir sind Kirche. Welke boodschap heeft u voor hen?

„Er is maar één Hervorming geweest, die van 1517. Drie jaar later zei Luther in de Rijksdag: Hier sta ik als persoon, en ik zeg, wat ik zie, denk, voel, geloof. Punt. Zo beginnen alle reformaties. Niet door het organiseren van meerderheden. Een christendom ondergeschikt aan de individuele vrijheid bestaat niet.

Hebben hervormingsbewegingen in al die jaren ook maar één keer gehoor gevonden bij hen die ze willen veranderen? Nee. Mijn probleem is: niemand kan wachten tot een of andere Romeinse beambte je het leven gunt of niet. Of je mag scheiden, dat hangt echt niet van Vaticaans inzicht af. Dat moet je zelf weten.’’


Dat doen veel rooms-katholieken ook binnen de kerk.

„Maar niet zonder een tweeslachtige houding. Ik heb er begrip voor dat iemand ter communie gaat terwijl hij dat officieel niet mag. Maar voor mij was dat de oplossing niet, ik was een publiek kerkelijk figuur. Ik moest de kerk wel serieus nemen.

Het laatste zetje om uit de kerk te stappen was het kerkelijk besluit over mijn pensioen. Om aan mijn ongelooflijk schamele pensioentje te komen, moest ik een verklaring ondertekenen waarin staat dat ik nooit meer het priesterambt uitoefen.

Nu hoef ik eindelijk dat systeem niet meer te vertegenwoordigen. Deze vrijheid wens ik iedereen.”


De protestantse kerk is geen alternatief?

„De protestantse kerk staat voor veel, waar ik ook voor ben: vrijheid van het individu, en ze is eerlijk bij het lezen van de Bijbel. Vooral: ze kent de afhankelijkheid van de genade bij alle vragen van recht en moraal.

Maar, zoals u weet, Jezus was protestant noch katholiek. Het is zo simpel om lid van een instituut te worden. Christen worden, dat is toch wat anders.’’


Hoe ziet uw toekomst eruit?

„Ik ga weer als vrijgevestigde zielzorger aan de gang. En nog wat boeken schrijven, waarin ik rekenschap afleg van mijn ervaringen. Verder houd ik voordrachten en publiceer ik deze zomer publiceer een dik boek over de verhouding tussen neurologie en theologie.’’


En het geld?

„Gelukkig brengen mijn boeken zoveel op dat ik de therapeutische gesprekken met cliënten vooralsnog gratis kan doen.’’


Addendum: Pensioencadeau van Drewermann: exit rk kerk

Eugen Drewermann gaf zichzelf op zijn 65ste verjaardag (20 juni 2005) het ’cadeau van de vrijheid’: hij stapte uit de rk kerk. De psychoanalyticus, filosoof en theoloog mocht al sinds 1991 niet meer doceren; in 1992 was hij als priester geschorst.

Die maatregelen dankte Drewermann aan zijn uitspraken over Jezus’ maagdelijke geboorte (’Maria geen biologische maagd’) en de kritiek op kerkelijke macht en clerus. Drewermann achtte het celibaat schadelijk voor de geestelijke gezondheid van priesters.

Drewermann, sterk beïnvloed voor Jung en Freud, maakte naam als dieptepsychologisch bijbeluitlegger. In vaak zeer dikke boeken – over het evangelie van Markus en dat van Mattheus, in analyses van sprookjes – legt hij de condition humaine bloot: de mens is bang. Die angst leidt tot allerlei ellende, zoals geweld; Jezus leert hoe de mens de harmonie met zichzelf en anderen kan herstellen.

In Nederland heeft ds. Nico ter Linden het werk van Drewermann en diens symbolische bijbelinterpretatie populair gemaakt.

Het in Nederland laatstverschenen boek van Drewerman – ’Als de sterren goden waren’ – gaat over kosmologie en theologie.


Trouw, 06-02-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB