Het groene geloof is elitair en dogmatisch


In het Filosofisch Elftal analyseren twee denkers tweewekelijks een actuele kwestie. Vandaag: de groene catechismus die Trouw publiceerde, wekt instemming en verbazing. Hoe wegen de filosofen het groene geloof?


De groene catechismus, samengesteld door twee Trouw-redacteuren, had getuige een waarschuwende bijsluiter van de opstellers vooral ten doel om te laten zien hoezeer het denken over duurzaamheid religieus van aard is. En dat dit godsdienstige karakter leidt tot een gebrek aan zelfkritiek en 'potentieel totalitaire trekken' vertoont.

Toch waren er instemmende reacties, onder meer van duurzaamheidsgoeroe Klaas van Egmond. En wat zou er ook op tegen zijn om de levensbeschouwelijke dimensie van duurzaamheidsvraagstukken te expliciteren en te onderkennen? Zoals Trouw-hoofdredacteur Willem Schoonen schreef: "Het collectieve goed dat de aarde is, overstijgt rationeel wetenschappelijk denken."

Désanne van Brederode, schrijfster en filosoof: "Ik juich het toe dat dit zogenoemde groene geloof steeds verder doorbreekt. Het leuke aan de groene catechismus is dat de toon eindelijk eens positief is. Niet opnieuw enkel dreigen met de gevolgen van onze ecologische voetafdrukken, maar ook laten zien dat het een verademing kan zijn om bewust met de aarde om te gaan. Kijk maar eens wat er gebeurt als je een kind in een moestuintje laat werken. Ineens laat het zijn groente niet meer staan. Zo werkt het ook in het groot."


"Zinloos om te 'denken vanuit de Aarde'"

Bas Haring, filosoof en hoogleraar publiek begrip van de wetenschap aan de Leidse universiteit: "Als je zegt dat onze verhouding tot de aarde de rationaliteit overstijgt, dan kan die uitspraak zelf nooit een rationele uitspraak zijn. Het is een geloofsuitspraak. Dat vind ik persoonlijk niet erg, maar ik vraag me wel af hoe behulpzaam zo'n opvatting is bij het analyseren en aanpakken van de problemen. We kunnen het beter nuchter houden. Het heeft ook totaal geen zin om de aarde te eren, of om te 'denken vanuit de Aarde'. Het kan de aarde echt niks schelen hoe wij denken. De aarde heeft geen hersens."

Van Brederode: "Dat beweert toch ook niemand? Het gaat om het vergroten van het bewustzijn dat de aarde er niet is om leeg te plukken. Liefst voordat er geen leefbare aarde meer over is. En zelfs als we alle doemscenario's via de hele duurzaamheidsagenda niet kunnen afwenden, dan denk ik dat we dankzij die aanpassingen van ons gedrag alsnog zorgvuldigere, liefdevollere mensen worden. Het is hoe dan ook pure winst als we de aarde niet meer enkel zien als een productiehuis, maar als een heel bijzonder levend wezen dat wij mogen verzorgen. Duurzaamheid is volgens mij niet los te zien van beleving, van dankbaarheid en bewustzijn."

Haring: "Jawel hoor, dat kan best. De klassieke definitie van duurzaamheid luidt als volgt: duurzaam zijn alle handelingen die je nu doet, die niet tegenspreken dat toekomstige generaties diezelfde handeling kunnen uitvoeren. Met andere woorden: als ik nu olie gebruik, dan zorg ik ervoor dat toekomstige generaties die olie niet meer kunnen gebruiken. Dus olie gebruiken, is niet duurzaam. Als ik nu bomen omzaag en direct nieuwe plant, dan is dat wel duurzaam. Want dat kunnen toekomstige generaties precies zo doen.

"Als we het begrip op deze manier hanteren, wordt duurzaamheid gewoon een kwestie van de slimste oplossingen bedenken. Daar gaat het vaak mis bij duurzaamheidsgelovigen: ze hebben een sterke, soms bijna dogmatische voorkeur voor een bepaalde methode, zonder dat daar rationele gronden voor zijn. We hoeven niet terug naar het oude. Dat lijkt het duurzaamheidsgeloof wel te suggereren: vroeger was het beter, duurzaamheid is kleinschaligheid. Dat is echt een misvatting.


Elitaire hobby

Haring: "Eén van de onaantrekkelijkste aspecten van het duurzaamheidsgeloof vind ik het schuldgevoel. Het besef dat wij de wereld veranderen, wordt zuiver negatief uitgelegd. De wereld zou slechter zijn geworden door ons toedoen. Alsof de mensheid zich moet schamen voor haar aanwezigheid. Dat vind ik helemaal niet nodig. Filosoof Jaffe Vink stelt terecht dat de techniek ons heel veel heeft opgeleverd. We leven veel langer, gezonder en rijker dan honderd jaar geleden. De techniek zal ons ook nu helpen om duurzamere methodes te ontwikkelen."

Van Brederode: "Een ander bezwaar tegen het groene geloof is dat het nog steeds een tamelijk elitaire hobby is. Gelukkig is het bewustzijn veel breder doorgedrongen dan enkele decennia geleden. Ik ben zelf helemaal opgevoed met het idee dat het belangrijk is om voor de aarde te zorgen. Maar mijn ouders werden in hun tijd nog uitgelachen om hun rare alternatieve ideeën. Mooi dat duurzame en biologische producten nu zo algemeen zijn, in die revolutie heeft vooral de antroposofie een voortrekkersrol gespeeld. Grondlegger Rudolf Steiner legde al in 1922 de basis voor wat nu biologische landbouw heet.

"Evengoed blijft het zorgelijk dat het hele duurzaamheidsverhaal nog steeds vooral de hoogopgeleide en beter verdienende mensen beweegt. Ik vrees dat de kloof tussen hen en de mensen die er om financiële redenen niet aan mee kunnen doen, alleen maar groter wordt. En dat de 'asocialen' die niet duurzaam zijn straks met de nek aangekeken worden als de grote vervuilende zondaars. Als het groene geloof echt een religie zou zijn, zou het wel meer een volkskerk moeten worden."

Haring: "Ik denk dat het de mensen die niet bij die elite horen geen klap zal interesseren als de elite op hen neerkijkt. Maar het is wel een terechte kanttekening. En opnieuw een argument om duurzaamheid niet als een geloof te zien, maar als iets waar we op een rationele manier voor kiezen.

"Overigens heeft de duurzaamheidsagenda ook volgens mij wel een levensbeschouwelijke component. De vraag die eraan voorafgaat, is namelijk: hoe willen wij dat de wereld er in de toekomst uitziet? Dat is geen wetenschappelijke vraag. Je kunt wel de wetenschap gebruiken in je antwoord, maar de vraag zelf is niet wetenschappelijk."

Van Brederode: "De levensbeschouwelijke component herken ik zeker, ik waardeer hem zelfs. Maar ik vind het toch riskant als 'het groene geloof' echt een religie zou worden. Omdat je de aarde en de natuur daarmee boven de mensen zou stellen. En dat is denk ik het tegenovergestelde van wat religie moet zijn. Hoe belangrijk duurzaamheidsvraagstukken ook zijn: voor mensen in nood, de mensen in Syrië bijvoorbeeld, blijft het waarschijnlijk onbegrijpelijk dat wij ons hier fanatiek mee bezighouden. Daarmee wil ik niet zeggen: laat het milieu dan maar zitten. Maar wel dat je die relativering altijd moet kunnen blijven maken, ook als groene gelovige."


Trouw, 18-01-2013 (Marc van Dijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB