Dialoog der beschavingen? Word wakker!


Twintig jaar geleden stond iedereen achter Salman Rushdie, toen die een fatwa over zich heen kreeg, schrijft Mia Doornaert. Tegenwoordig vinden weldenkende mensen het normaal dat wie zich uitspreekt tegen de islam, bescherming moet krijgen.


'Dialoog der beschavingen', 'Alliance of Cultures'. Mijn ogen werden al glazig als ik dat soort uitnodigingen in de post vond. Nu staat het vast, ze gaan alle recht in de prullenmand. Ten eerste dient 'dialoog der beschavingen' altijd als dekmantel voor één thema: het probleem van de islam met de moderniteit. Ten tweede hebben vrijblijvende discussies van zorgvuldig en evenwichtig uitgekozen panelleden die elkaar in luchtgekoelde conferentiecentra en dure hotels vertellen hoe goed alle beschavingen zijn, niets te maken met de echte dialoog der culturen.

De 'dialoog der beschavingen', die hebben we gezien met de fatwa tegen Salman Rushdie, met 9/11, met de moord op Theo Van Gogh, met het geweld dat doorheen de moslimwereld uitbrak om twaalf cartoons in een Deense krant die niemand daar ooit gezien had. En nu, gelukkig minder gewelddadig, met de manier waarop Benno Barnard het spreken verhinderd werd in een universiteit, die een plaats bij uitstek van free speech zou moeten zijn.

Dat het incident zoveel verontwaardiging uitlokt, is geruststellend. Het is inderdaad ver gekomen als je politiebescherming nodig hebt wegens een grapje over godsdienst. Maar er zullen wel vele weldenkenden opstaan om Barnard 'provocatie' te verwijten. Om hem in een debat te willen stoppen met een BM (Bekende Moslim) en aldus aan te geven dat hij zich ook moet verantwoorden en dat het gelijk ergens 'in het midden' ligt. Of om te suggereren dat hij het zelf gezocht heeft want - een uitdrukking die in Nederland ook vaak gehoord wordt - 'je speelt niet met lucifers in de buurt van een vuurwerkfabriek'. Anders gezegd, je mag vredelievende lieden om de oren meppen, maar je moet mensen die geweld gebruiken ontzien - wat geen tolerantie is maar appeasement. Die verlichte opvatting gaat ook nog voorbij aan de vraag wie al dat vuurwerk opgestapeld heeft.

Natuurlijk weet iedereen wel dat niet alle moslims fundamentalisten zijn. Maar het is wel zo dat degenen die zich in onze landen agressief keren tegen democratische verworvenheden als scheiding tussen religie en staat, of vrije meningsuiting of gelijkberechtiging van vrouwen, meestal moslims zijn.

Het is nog altijd gewaagd dat te zeggen, zeker in de kringen die, met geld van de belastingbetaler dat via de VN, de Unesco, de Europese Unie en talloze andere subsidies wordt uitgestrooid, in hun 'dialoog der beschavingen' de islam steevast vergoelijken. De islam is wezenlijk tolerant, hij wordt alleen politiek misbruikt. Als je durft te vragen waarom die tolerante godsdienst nog geen enkele volledig moderne en democratische staat heeft voortgebracht, dan is dat vloeken in de kerk. Integendeel, de westerling hoort de hand in eigen boezem te steken. Wie zijn wij wel andere beschavingen een gebrek aan tolerantie te verwijten, we zijn toch zelf niet perfect? En zo laten westerse landen die stromen migranten opvangen en hen ongehinderd volgens hun overtuiging laten leven, zich op VN-conferenties de les lezen over 'islamofobie' door landen die geen zweem van gewetensvrijheid toestaan, die 'overspelige' vrouwen stenigen en homoseksuelen ophangen.

De sluipende intellectuele capitulatie is al lang aan de gang, en ze is meetbaar. Toen de ayatollah Khomeini in 1989 zijn doodvonnis tegen Salman Rushdie uitsprak wegens diens Duivelsverzen, schaarde zowat de hele westerse intelligentsia zich achter Rushdie en het vrije woord. Toen eind 2005 in een groot deel van de moslimwereld geweld uitbrak wegens cartoons in een Deense krant die niemand daar ooit gezien had, was het vrije woord verdacht geworden. Jyllands Posten en premier Rasmussen kregen de schuld. Ze hadden het 'gezocht', aldus vele progressieve intellectuelen, de eerste door te publiceren, de tweede door niet door het stof te kruipen voor boze imams.

Een andere dooddoener is dat er geen probleem is met de islam, wel met armoede en uitsluiting. Tja. Opeenvolgende golven migranten - uitgeschudde Armeniërs die de volkerenmoord overleefden, doodarme Italianen en Portugezen, haveloze Joden uit Centraal- en Oost-Europa - hebben in onze landen zwarte armoede gekend, en veel meer racisme en uitsluiting ondervonden dat de huidige migranten in onze zachte multiculturele maatschappijen. Ze pleegden geen geweld en eisten niet dat hun nieuwe land zich aan hen aanpaste.

Het geweld - en wat Benno Barnard overkwam, wás geweld - komt voort uit een radicale, intolerante wereldvisie. En het werkt, jammer genoeg, zoals blijkt uit de intellectuele capitulaties, uit de enorme zelfcensuur over de islam in onze landen en media. De lieden die in hun ivoren torens de 'dialoog der culturen' voeren, moeten eindelijk eens wakker worden. De werkelijkheid speelt zich elders af, en is gevaarlijk voor onze onvermijdelijk onvolmaakte maar zo kostbare systemen van vrijheid.

Dit opiniestuk vormt het uitgangspunt voor een debat rond 'vrijheid van meningsuiting en godsdienst' tijdens het Feest van de Filosofie op zaterdag 17 april 2010 in Leuven.

www.feestvandefilosofie.be.


DS, 06-04-2010 (Mia Doornaert)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Beschaafde dialoog kán


Kunnen niet-moslims dialogeren met moslims? Ja, vindt MARK VAN DE VOORDE, die het dus oneens is met zijn collega Mia Doornaert.


Zoals de Congolezen niet geholpen zijn door verwijten aan het adres van hun regeringsleiders (Karel de Gucht als minister van Buitenlandse Zaken), zo helpen we ook de integratie van moslims niet vooruit door hun geloof verdacht te maken (Mia Doornaert, DS 6 april).

Het debat over menings- en godsdienstvrijheid veronderstelt respect, zowel voor iemands meningsvrijheid - met inbegrip van zijn recht om te beledigen - als voor iemands geloof, met inbegrip van fundamentalistische overtuigingen. De christen heeft leren leven met beledigingen en de westerling gruwt van fundamentalisme, terwijl de moslim kritiek op zijn godsdienst als een aanslag beschouwt en de oosterling niet de scheiding tussen religie en wereld maakt. Daarom veronderstellen dat de dialoog der beschavingen niet kan, zoals Mia Doornaert doet, is kort door de bocht geredeneerd.

Het is een begrijpelijke redenering. Terwijl onze cultuur in een identiteitscrisis zit, dagen de moslims ons, gewild of ongewild, uit om te zeggen wie we zijn. Dat durven we niet, want dan moeten we toegeven dat we 'christelijk' zijn (cultureel). Wij kunnen van moslims niet verwachten dat ze zich integreren als we niet zeggen waarin. Dat 'waarin' is niet uit te leggen zonder het christendom: zelfs begrippen als scheiding tussen kerk en staat, of gelijkwaardigheid, zijn in een christelijke context ontstaan. Helaas, het is bon ton om het cultuureigen geloof belachelijk te maken ('Godslastering is leuk', zei Tom Naegels onlangs in Terzake).

In een klimaat van geloofsspot en religieuze gêne gaat het debat over meningsvrijheid en godsdienst iets fundamenteels uit de weg, namelijk de band tussen beide vrijheden. Dat doet mijn waarde collega Doornaert ook. Door de band tussen de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst aan te grijpen is de dialoog de beschavingen wel mogelijk.

De Amerikaanse grondwet noemt de meningsvrijheid in één adem met de persvrijheid. De Belgische grondwet verbindt de meningsvrijheid met de godsdienstvrijheid. Meningsvrijheid is in beide gevallen geen absoluut mensenrecht, het is wel 'fundamenteel'. Meningsvrijheid heeft te maken met de openbaarmaking van meningen en met de diepste overtuigingen van de mens. Samen met de andere mensenrechten vormt de meningsvrijheid het fundament waarop de menselijke waardigheid, verantwoordelijkheid en vrijheid rusten.

Wanneer het gebruik van het recht op vrije meningsuiting de andere mensenrechten, die tot de 'constitutie' van de mens behoren, schendt, steekt zij de grens van de toelaatbaarheid over. Waar die grenzen precies liggen, is niet duidelijk, want begrippen als laster, eerroof, discriminatie, die erdoor bepaald worden, moeten worden geïnterpreteerd volgens de draagkracht van de tijd, die wij tolerantie noemen. En zo hoort het.

Meningsvrijheid is dus afhankelijk van de bescherming van andere rechten én onderhevig aan evolutie. Voor geen beide verbanden heeft collega Doornaert oog, terwijl dit inzicht behulpzaam is om de dialoog der beschavingen te voeren. Wanneer we moslims kunnen wijzen op de 'relativiteit' van de meningsvrijheid (een vrijheid in relatie tot andere vrijheden), kunnen we hen ook meenemen in ons tolerantieverhaal.

Tolerantie is voor de staat een rechtsplicht, voor de burger een deugd die niet afgedwongen kan worden. Hier is pedagogie voor nodig. Het is niet erg pedagogisch om de islam per definitie incompatibel te noemen met onze westerse waarden en de dialoog bij voorbaat te beschouwen als intellectuele capitulatie.

Het gaat in de hele discussie uiteraard niet alleen over wat de staat tolereert, maar ook over wat de burger tolereert. Ook hierin horen de verschillende gemeenschappen en groepen binnen de samenleving naar elkaar toe te groeien. Tolerantie wederzijds veronderstelt dat ik van de ander duld wat ik wil hebben dat de ander van mij duldt.

We moeten daarom leren te spreken van identiteit tot identiteit. Zo kunnen we onze gemeenschappelijkheid ontdekken, maar ook elkaars verschil, in de meest verdraagzame zin: namelijk dat we elkaar zelfs toelaten om te beweren de waarheid te bezitten. Als ik de ander toelaat om te beweren dat zijn geloof of levensbeschouwing het finale antwoord heeft over de zin van het leven en de bestemming van de mens, eis ik ook het recht om dat van mijn geloof of levensbeschouwing te zeggen en omgekeerd. Als wij onszelf en de ander het recht van de waarheid gunnen, kunnen we de dialoog aangaan én verdraagzaamheid eisen. Daarvoor moeten wij echter uit onze seculiere kramp komen.


DS, 07-04-2010 (Mark Van De Voorde)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB