"Wij zijn allemaal astronauten op ruimteschip aarde"


Oud-astronaut en hoogleraar Wubbo Ockels is vandaag op 68-jarige leeftijd overleden. In een interview met Trouw sprak hij vorig jaar over duurzaamheid, maar ook over de kanker die hem uiteindelijk fataal zou worden. "Als toch blijkt dat ik volgend jaar dood ben, dan weet ik wel dat ik veel leuker geleefd heb".


November 1985. "Je zweeft gewichtsloos door ruimteveer Challenger en je ziet voor het eerst de aarde vanuit een heel ander perspectief. Je denkt: de ruimte is niks. Waardeloos en levensgevaarlijk. Maar die ene aarde daarginds, daar leeft alles op. Het enige dat die aarde beschermt is dat dunne laagje blauwe lucht dat er omheen zit. Ook al is die ruimtevlucht inmiddels 28 jaar geleden, dat beeld van die kwetsbare aarde is alleen maar sterker geworden."

Wubbo Ockels weet precies op welk moment zich bij hem de urgentie opdrong om duurzamer om te gaan met de planeet waarop we leven. Hij wist toen ook dat hij zijn ervaringen in de ruimte niet voor zichzelf kon houden. "Van het begin af aan voelde ik een verantwoordelijkheid om mijn verhaal uit te dragen. Ik bedoel, ik heb een ruimtereis gedaan, dat kostte mega veel geld. Dan heb je de plicht je te verantwoorden. Tegelijk kreeg ik een podium."

Inmiddels reist hij, ondanks de nierkanker die in april werd ontdekt, nog steeds stad en land af om zijn verhaal te vertellen. De toon is anders geworden. Wat milder misschien. De emoties liggen wat meer aan de oppervlakte. "Ik word wat ouder, dat scheelt ook.'' Zijn ziekte heeft hem per saldo gelukkiger gemaakt, zegt hij, en heeft zijn toekomstvisie bijgekleurd.

"Mijn kleinzoon was laatst jarig en ik vroeg hem wat hij wilde voor zijn verjaardag. Hij zei: ik wil graag dat je bij mij in de klas komt vertellen over je ruimtevlucht. Ik ben in die klas gekomen en heb de kinderen de foto gegeven van de aarde met die dunne rand blauwe lucht. Ik ben begonnen met al die kinderen tot astronaut te benoemen van het ruimteschip Aarde. Vonden ze prachtig. Dat gebruik ik nu in elke lezing die ik geef, ik laat iedereen het ook keihard zeggen: 'ik ben astronaut van ruimteschip Aarde'.


Oermensen

"Het liet dat een paar weken geleden ook een zaal vol managers uit de voedingsector hardop roepen. "We moeten weer gaan voelen dat we oermensen zijn. Alles is met elkaar verbonden en als wij die verbintenis weer met elkaar gaan voelen, dan moet het goed komen. Het menselijke inzicht kan helpen de aarde weer in de goede richting te krijgen. Dát is de goede weg."

Hij wil niet zeurderig overkomen. Maar hij is bezorgd. "We zijn te kunstmatig bezig geweest in de afgelopen eeuwen. Alles draait om geld. Maar duurzaamheid heeft niets met geld te maken. Een bedrijf als Shell veroorlooft zich van alles, zonder verantwoordelijkheid te nemen: ze nemen de winst en de risico's, de kosten gaan naar de samenleving. Dat proces is funest voor duurzaamheid. Je roomt de toekomst af."

"Waar we naar toe moeten, is een soort van neokapitalisme, waarbij investering en effect aan elkaar gekoppeld blijven. Kijk naar die olieraffinaderij op Curaçao, die van Shell was en waar nu een enorm milieuprobleem is. Deze oliemaatschappij maakt nu jaar-in, jaar-uit enorme winsten. Dan is het toch eigenlijk heel normaal dat een deel van die winsten worden gebruikt om Curaçao op te ruimen? Maar juridisch zijn ze niet aanspreekbaar, daar komen ze mee weg. Waar is de verantwoordelijkheid van Shell? Duurzaamheid is per saldo goed zorgen voor de toekomst en daar ook je verantwoordelijkheid voor nemen."


Oppervlakkigheid

Ockels ergert zich aan de oppervlakkigheid van de discussies over duurzaamheid. "Nederland moet een kennisland zijn. Nou, dat is het niet. Nederland is nu meer een meningenland, een land van handelaren, handelaren die anderen mogen verneuken, zolang er maar geld kan worden verdiend. Ik vind dat niet meer passen in deze tijd. Nederland is binnen Europa nog steeds het meest verbonden met fossiele brandstoffen, doordat we vier keer zo veel verhandelen als we zelf gebruiken. Daar moeten we eens goed over gaan nadenken. We kunnen niet meer doorgaan met al die regeringen die alleen maar ja en amen zeggen tegen de grote olie- en gasmaatschappijen."

Maar er zijn ook mooie voorbeelden van mensen in het bedrijfsleven, de echte voorlopers in duurzaamheid. Hij wil ze nadrukkelijk genoemd hebben: Paul Polman van Unilever, Feike Sijbesma van DSM, het klimaatbeleid van de gemeente Lochem, Marjan Minnesma van Urgenda en zijn duurzame project, de Groene Grachten in Amsterdam.

Ockels pleit voor verinnerlijking van duurzaamheid. "Het moet een soort van nieuwe religie worden. Wat is er nou echt nodig om de wereld duurzaam te krijgen? Aruba wil graag duurzaam worden. Ze hebben álle mogelijkheden, zon en wind, maar ook een Amerikaanse cultuur: de 100.000 bewoners van het eiland hebben 70.000 auto's, waar ze de hele dag in zitten. Met marketingcampagnes verander je dat niet. Er moet iets komen van een beweging die de mens laat voelen dat het anders moet. Alles wat we nu doen, is niet groot genoeg om de werkelijke stap te maken. We hebben iets overstijgends nodig."

Zo moet er om te beginnen veel meer in jongeren worden geïnvesteerd, vindt Ockels. "De jeugd heeft in dit land geen moer te zeggen. Dat klopt niet, is ook strijdig met de duurzaamheidsgedachte: we moeten jonge mensen direct medeverantwoordelijk maken voor hun eigen toekomst. Dat betekent dus dat je het onderwijs, waarop nu al jaren telkens weer wordt gekort, juist moet versterken. Als je moet bezuinigen, moet je méér geld geven aan onderwijs. Dat vergroot je inkomsten op termijn."

"Finland geeft vier procent van het BNP uit aan onderwijs, Nederland 1,6 of 1,7. Het Europees gemiddelde is iets van 2,5. Wanneer worden we wakker? Duitsland gaat als een speer, maar wij zijn nog altijd die domme handelsnatie die zo makkelijk mogelijk veel geld wil verdienen op korte termijn. Het is een foute mentaliteit."


Onethische subsidie

"Een voorbeeld. We hebben in Nederland een subsidieregeling gehad voor zonnepanelen. De hoeveelheid geld was voldoende voor twee procent van de bevolking, 98 procent kon er niet van profiteren. Ik denk dan: dat is een subsidieregeling waar de fossiele sector achterzit, want dit is nou net de manier waarop je dit niet moet aanpakken. Het is alsof je een schoolklas binnenloopt en roept: wie wil er een lolly? Iedereen steekt de vinger op en vervolgens zeg je: ik heb er maar twee. Ik vind dat onethisch. Duitsland heeft sinds 1999 een regeling zodat iedere burger met subsidie zonnepanelen kan aanschaffen. We hebben gezien wat daarvan het effect is. We moeten wat minder handelaar willen zijn in Nederland en wat meer de echte waarden gaan zien. Als je als bedrijf niet maatschappelijk verantwoord onderneemt, dan trek je uiteindelijk aan het kortste eind. Dan willen jonge mensen niet meer bij je werken."

Afgelopen voorjaar werd bij hem een uitgezaaide, agressieve vorm van nierkanker geconstateerd. In 2005 was al een niertumor verwijderd. De kanker keerde terug, de prognose is somber. "Maar ik accepteer die prognoses niet. Ik neem het recht om te geloven dat ik dit ga overwinnen. Natuurlijk weet ik heus wel dat mijn kansen klein zijn, ik ben niet gek. Maar het leven zo is leuker."

"Toen ik hoorde dat ik kanker had, had ik heel even een heel gelukkig gevoel, alles viel weg, ik hoefde ineens niks meer, geen stress, geen verantwoordelijkheden, er werd niks meer van mij verwacht. Klaar. Ik heb na het horen van de diagnose een paar uur op een bed gelegen in het het Antoni van Leeuwenhoek en ging naar huis in een soort van totale voldoening, ik dacht bij mezelf, ik mag ook niet klagen, mijn god, wat een leven heb ik gehad."

Maar dan. "Dan ga je het aan je vrouw vertellen, Grote schok, huilen. Je kinderen. Tranen. Vrienden. Die gaan allemaal rouwen. Alleen, jij bent daar bij. Iemand die normaal dood gaat heeft daar geen last van. Maar ik zat er middenin. Dat duurde een paar weken. Ik dacht, dit gaat niet goed. Ik gooi het roer om. Ik ga tegen die kanker in. En als toch blijkt dat ik volgend jaar dood ben, dan weet ik wel dat ik veel leuker geleefd heb."


Blog Trouw, 18-05-2014 (Joop Bouma)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB