Van kwaad naar erger: Vlaamse tienjarigen scoren dramatisch voor leesvaardigheid


Een tienjarige heeft vandaag gemiddeld bijna een schooljaar meer nodig om voor leesvaardigheid hetzelfde niveau te halen als vijftien jaar geleden. Alarmerend volgens de onderzoekers. Ook ouders dragen een grote verantwoordelijkheid.


‘Dit is een noodgeval! Waar blijft die fucking ambulance?’ Wie op een speelplaats in Vlaanderen komt, ontsnapt dit schooljaar niet aan de catchy teksten van het Nederlandse Goldband. De zin, die vooral bij kleuters tot wat hilariteit leidt, vat stilaan de toestand van de leesvaardigheid in Vlaanderen samen. Dat blijkt uit het nieuwe internationale Pirls-onderzoek.

Het Vlaamse onderwijs krijgt in het onderzoek opnieuw een ferme klap. De resultaten van de 5.114 geteste leerlingen in 141 scholen zijn allesbehalve rooskleurig. Meer zelfs: de resultaten lijken in vrije val. Waar ons land in 2006 nog tot de top behoorde voor begrijpend lezen, eindigen we in 2021 net boven het gemiddelde. Vlaanderen staat nu tussen Albanië, Cyprus en Servië en scoort significant lager dan Nederland, Duitsland of Engeland. Bovendien zet de daling zich de laatste zes jaar bij ons bijna het sterkst door van alle Europese landen.

Door de sterke daling – van 547 punten in 2006 naar 511 in 2021 – is er sprake van een heuse leesachterstand. Ten opzichte van 2006 bedraagt de achterstand tien maanden: een kind heeft vandaag dus gemiddeld bijna een schooljaar meer nodig om hetzelfde niveau te halen als een kind vijftien jaar geleden. Ten opzichte van 2016 bouwden leerlingen een achterstand op van vier maanden.

Nul procent

Het meest verontrustend is dat de groep die zelfs het basisniveau niet haalt fors groeit, zegt onderzoeker Katrijn Denies (KU Leuven). Die groep is op vijftien jaar tijd geëvolueerd van één naar zes procent van onze tienjarigen. Deze kinderen slagen er niet in om in een tekst expliciete info terug te vinden. Ze kunnen, bijvoorbeeld, niet herhalen dat Marie tien jaar is, hoewel dat uitdrukkelijk vermeld staat. ‘Deze kinderen hebben het veel moeilijker om bij te leren op school of mee te draaien in onze maatschappij’, zegt Denies. Om de ernst weer te geven, voegt ze toe: ‘Eigenlijk zou deze groep niet mogen bestaan. Die zou nul procent moeten zijn.’

De daling zet zich ook bij de andere groepen door. In 2006 haalde 10 procent het middelmatige niveau niet, in 2016 was dat 20 procent, vandaag is dat 29 procent. Op vijftien jaar tijd is het aantal zwakke lezers dus verdrievoudigd. Of nog: in 2006 las de helft van de Vlaamse kinderen nog op hoog niveau, vandaag is dat net geen dertig procent. Ook het aantal toppresteerders wordt kleiner. Van zeven procent in 2006 naar vier procent in 2016 en drie procent in 2021.

Ouders

Wat kan die forse achteruitgang verklaren? De onderzoekers wijzen uiteraard naar de impact van de pandemie, maar willen er ook niet te veel gewicht aan geven. Ze wijzen onder meer naar Wallonië. Daar golden dezelfde maatregelen, en toch gaan ze amper achteruit. Een andere factor is de thuistaal. Uit het onderzoek blijkt dat steeds meer jongeren thuis geen (of weinig) Nederlands spreken. Hoewel leerlingen die een andere thuistaal spreken gemiddeld significant slechter scoren, spreekt ook een derde van de toppresteerders geen Nederlands thuis. Bovendien is migratie geen Vlaams fenomeen.

Wat kan dan wel een verklaring zijn? Heel wat, benadrukken de onderzoekers. Ze vonden tal van parameters met een positieve correlatie – zonder causaal verband. ‘Leesvaardigheid is de verantwoordelijkheid van de ganse samenleving’, benadrukt onderzoeker Hilde Van Keer (UGent). Om een voorbeeld te geven: ook het aantal uitleenbare boeken gaat er in Vlaanderen op achteruit.

De ouders dragen een grote verantwoordelijkheid in de malaise, blijkt uit het onderzoek. In vergelijking met de andere Europese landen doen Vlaamse ouders het niet goed. Ouders lezen te weinig voor aan peuters en kleuters: slechts 27 procent van de ouders doet aan vroege geletterdheidsactiviteiten, zoals boekjes voorlezen, liedjes zingen of verhalen vertellen. Ook het aantal boeken in huis neemt stelselmatig af en heel vaak lezen ouders zelf niet graag. Met 27 procent van de ouders die echt niet graag leest, scoren we het slechtst van alle referentielanden. Bijna één op de vijf – 17 procent – leest zelfs nooit.

Knik in 2026?

Ook scholen kunnen nog progressie maken. ‘Vandaag hangt er vaak een soort moedeloosheid of gelatenheid’, merkt onderzoeker Nele Bleukx (KU Leuven). ‘Leerkrachten zijn minder positief dan vroeger, dat gaat vaak gepaard met lagere verwachtingen. Ik hoop dat we de komende jaren de ambitie opnieuw kunnen voeden.’ Het belangrijkste daarbij is een brede, geïntegreerde aanpak, zegt ze. ‘Vandaag zijn er heel wat mooie initiatieven. Maar die zijn vaak gefragmenteerd of geïsoleerd.’

Op scholen is de urgentie wel duidelijk, merkt onderzoeker Denies. ‘Er is heel wat aandacht voor leescultuur en begrijpend lezen. Iedere school geeft aan bezig te zijn met leesbeleid. Alleen is niet duidelijk hoe ze te werk gaan. We moeten hen daarin blijven ondersteunen. ’

‘Voor hen blijkt het immers niet altijd makkelijk om door de bomen het bos te zien in alle richtlijnen’, vult Van Keer aan. ‘We moeten helpen een gedragen en duurzaam beleid uit te stippelen doorheen de volledige basisschool met aandacht voor alle leerlingen. Geen gemakkelijke opdracht, binnen een context van grote diversiteit op verschillende vlakken en met een lerarentekort.’

Initiatieven die de laatste jaren genomen zijn, zoals het Leesoffensief, zijn nog niet zichtbaar in de resultaten. De onderzoekers verwachten – of hopen – dat er bij het volgende onderzoek, in 2026, een eerste breuk met de dalende trend zichtbaar zal zijn. ‘Scholen doen hun uiterste best, maar kunnen het dus niet alleen.’


Blog DS, 16-05-2023 (Klaas Maenhout)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

Ouders met een migratieachtergrond leggen de lat voor hun kinderen vaak hoger dan Vlaamse ouders


We moeten ophouden de oorzaak de dalende onderwijskwaliteit bij de thuistaal te leggen, schrijft Julia Steenwegen.


Door de dramatische uitslagen van de Pirls-testen over leesvaardigheid is er oproer in onderwijsland. Wouter Duyck maakte de verontrustende vergelijking met een zinkend schip (DS 16 mei). Maar ook op de Titanic kwam hoogmoed voor de val. Nog voor de dag voorbij was, regende het weer uitspraken vol deficit-denken – beklemtonen wat leerlingen niet hebben en niet kunnen. We konden de klok gelijkzetten met minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) die hamerde op het gevaar van een andere thuistaal.

Bij elke nieuwe meting die aantoont dat het niveau van het Vlaamse onderwijs achteruitgaat, zie je het gebeuren: er wordt gewezen op de thuissituatie van leerlingen. Van impliciet tot expliciet, al heel gauw gaat het weer over de ‘thuistaal’. Dat ‘deficit-denken’ is een discours dat altijd teruggaat op hetzelfde principe: als kinderen het niet goed doen in het onderwijs, ligt dat aan henzelf of, bij uitbreiding, aan hun thuissituatie of thuiscultuur. Die deficits, of de gaten in hun kennis, zijn volgens dat discours inherent aanwezig bij bepaalde groepen leerlingen – namelijk leerlingen met een migratieachtergrond – en zijn de oorzaak van hun ondermaatse prestaties.

Het is zeker waar dat er uitdagingen verbonden zijn aan de diversiteit aan taal en cultuur in de klas. Leerkrachten geven ook aan dat ze zich niet goed voorbereid voelen om voor superdiverse klassen te staan. En onderzoek toont aan dat leerkrachten vaak lagere verwachtingen hebben van leerlingen met een migratieachtergrond dan van de andere leerlingen. Zoals onderwijswetenschapper Tim Surma het ook aankaartte in De afspraak op Canvas, zijn net hoge verwachtingen bij leerkrachten noodzakelijk als we de prestaties van de leerlingen willen opkrikken. Hoge verwachtingen bij leerkrachten vertalen zich naar betere resultaten bij leerlingen.


Weekendscholen

Maar dat betekent dan wel dat we hoge verwachtingen voor alle kin*deren moeten hebben, niet gelimiteerd door het denken in deficits. Om dat te realiseren moeten we kijken naar de rijkdom aan kennis die leerlingen wél van thuis uit meekrijgen, ook wel de ‘funds of knowledge’ genoemd. Uit onderzoek blijkt dat als leerkrachten gebruikmaken van die ‘funds of knowledge’, leerlingen gemotiveerder zijn om mee te werken. Leerkrachten krijgen dan op hun beurt hogere verwachtingen voor hun leerlingen.

In die simplistische verwijzing naar de ‘thuistaal’ schuilt nog een valse tegenstelling. Er wordt benadrukt hoe belangrijk het is dat het onderwijs focust op kennis en leren, maar tegelijk kijkt men zorgelijk, zo niet beschuldigend, naar de thuiscultuur.

Maar die nadruk op kennis en leren leeft ook sterk bij veel anderstalige gezinnen. In gezinnen met een migratieachtergrond is de motivatie om goed te presteren op school bijzonder hoog, vaak hoger dan bij Vlaamse gezinnen. Dat blijkt uit Pisa-onderzoek. Ouders met een migratieachtergrond geven in vraaggesprekken bovendien aan dat ook zij zich vaak zorgen maken omdat de lat in het Vlaams onderwijs niet hoog genoeg ligt. Die motivatie om het goed te doen drijft veel gemeenschappen ertoe om in het weekend zelf onderwijs te organiseren. In die weekendscholen staat kennis vaak centraal. Er wordt lesgegeven in de thuistaal, maar er wordt ook huiswerkbegeleiding georganiseerd, er wordt wiskunde gegeven en er is aandacht voor Nederlandse bijles.


Nobel streven

Ander onderzoek laat zien dat islamitische scholen erin slagen om de prestaties van hun leerlingen, ongeacht hun sociaaleconomische achtergrond, in een korte tijd de hoogte in krijgen. Het verschil? Hoge verwachtingen van elke leerling en een klemtoon op kennis. Zoals een leerling het in een vraaggesprek verwoordde: ‘In de weekendschool blijven de leerkrachten het uitleggen, opnieuw en opnieuw. De juf in de Vlaamse school wordt gewoon boos.’

Minister Weyts is gemotiveerd om het Vlaamse onderwijs beter te maken, met betere resultaten voor iedere leerling. Dat is een nobel streven, maar om dat te realiseren zullen we af moeten van dat denken in deficits. In plaats van voortdurend te verzuchten dat thuistaal het probleem is, zouden we beter eens gaan kijken bij scholen van minderheden om te zien wat het effect kan zijn van hoge verwachtingen.

‘Zelfs Bulgarije doet het beter’, verzuchtte Wouter Duyck. Misschien is een educatieve uitstap naar de Bulgaarse weekendschool een goed begin.


DS, 20-05-2023 (Julia Steenwegen)