Klokkenluidster bezorgt Facebook zwaarste crisis ooit


Met Frances Haugen krijgt Facebook-baas Mark Zuckerberg zijn gevaarlijkste vijand ooit: een hoogopgeleide, uiterst goed geïnformeerde en communicatief ijzersterke ex-medewerker. Al heeft ze wel ‘veel empathie met Mark’.


Ze startte met een nieuwe Twitteraccount en een nieuwe website, vanwaaruit ze campagne wil voeren voor wetgeving die sociale media in goede banen stuurt. Want op eigen houtje zal Facebook niet de juiste keuzes maken, zegt ze.

Frances Haugen weet waar ze het over heeft. De 37-jarige datawetenschapper uit Iowa heeft een diploma in computerwetenschappen en een MBA van Harvard. Volgens de bio op haar website is ze gespecialiseerd in het beheren van algoritmes die de inhoud van websites ordenen. Ze werkte daaraan bij Google, Pinterest, Yelp en Facebook. Toen ze in 2019 gerekruteerd werd door Facebook, drong ze zelf aan op een job in de bestrijding van desinformatie. Ze kwam terecht in de cel Civic Integrity, die onder meer instond voor het verdedigen van de presidentsverkiezingen van november 2020.


Capitoolbestorming

Maar die cel werd vlak na de verkiezingen opgedoekt en de genomen maatregelen afgeschaft. Dat zou de aanstokers van de bestorming van het Capitool op 6 januari vrij spel hebben gegeven op Facebook.

Het deed Haugen beslissen om klokkenluider te worden, vertelde ze in het interview met CBS, dat zondagavond werd uitgezonden en waarin ze voor het eerst haar identiteit bekendmaakte. In mei stapte ze op, met heimelijk gemaakte kopieën van tienduizenden bladzijden aan documenten onder de arm.

Facebook relativeert haar beweringen in een reactie aan CBS: de activiteiten van Civic Integrity werden verdeeld over andere onderdelen van het bedrijf en een aantal van de verkiezingsmaatregelen bleef van kracht tot februari, sommige zelfs tot vandaag. In een interne mededeling die lekte in The New York Times noemde Facebook-topman Nick Clegg de tijdelijke maatregelen ‘extreem’ en dus niet lang vol te houden.


Schadelijk Instagram

De documenten die Haugen meenam, gaven al aanleiding tot een uiterst kritische reeks artikels in The Wall Street Journal. De belangrijkste onthulling in die reeks is dat intern onderzoek van Facebook aantoont dat Instagramgebruik bijzonder schadelijk is voor sommige jonge meisjes. Bovendien is het ‘op dat vlak erger dan de andere sociale media’, vertelde Haugen zondagavond op CBS.

Een andere pijnlijke onthulling voor Facebook: veranderingen die in 2018 werden doorgevoerd in het algoritme, hadden als onbedoeld gevolg dat vooral berichten die mensen emotioneel raken zich verder verspreidden. Daardoor gingen media en politieke partijen welbewust meer berichten posten die mensen boos maken – want dat bleek de enige manier om nog te scoren op het sociale netwerk. Facebook was ook daarvan op de hoogte, blijkt uit de door Haugen uitgebrachte documenten, maar hield dat stil en deed er weinig aan.

Eén concreet gevolg hebben de onthullingen al gehad voor Facebook: het bedrijf zag zich vorige week gedwongen om de plannen voor een kinderversie van Instagram te pauzeren. ‘Om ons tijd te geven voor overleg met ouders, experts, politici en regulatoren’, volgens een mededeling.


‘Nooit de bedoeling’

Volgens Haugen is wetgeving nodig om Facebook aan banden te leggen. ‘Facebook heeft keer op keer getoond dat het kiest voor winst boven veiligheid’, zei ze. Zowel Democratische als Republikeinse politici lijken te geloven in de noodzaak om wetgevend op te treden, al valt nog af te wachten of er een consensus mogelijk is over concrete maatregelen.

Misschien zal daar dinsdag meer duidelijkheid over ontstaan. Dan getuigt Haugen namelijk voor de Amerikaanse Senaat. En ze is nog niet klaar. Haar advocaten dienden al acht klachten in bij de Amerikaanse beursregulator SEC. Daarin wordt Facebook er onder meer van beschuldigd zijn investeerders te misleiden door negatief intern onderzoek geheim te houden.

Haugen is wel opvallend mild voor de bedrijfstop. ‘Ik heb veel empathie voor Mark’, zegt ze over oprichter en ceo Mark Zuckerberg. ‘Mark heeft nooit de bedoeling gehad een platform vol haat te bouwen. Maar hij heeft toegelaten dat er keuzes zijn gemaakt waarvan de neveneffecten zijn dat haatdragende, polariserende inhoud meer verspreid wordt.’


Cambridge Analytica

In 2018 kreeg Facebook al eens te maken met de onthullingen van een klokkenluider. Maar Christopher Wylie was geen ex-werknemer van Facebook, wel van Cambridge Analytica, het bedrijf dat erin slaagde om met onterecht vergaarde Facebook-informatie psychologische profielen op te stellen van tientallen miljoenen mensen. Die informatie zou zijn misbruikt om de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 en het Brexit-referendum te beïnvloeden.

Dit keer gaat het om iemand uit eigen rangen. Geen jongeman met roze haar en neusring bovendien, maar een welbespraakte zakenvrouw in mantelpak die precies weet hoe ze media en politici moet aanpakken. En in 2018 kon Facebook zeggen dat het ging om een overtreding van zijn eigen regels van enkele jaren eerder – al had het bedrijf duidelijk te weinig gedaan om het misbruik te detecteren en verhinderen. Dit keer gaat het om veel recentere feiten, waarvoor de schuld niet in andermans schoenen kan worden geschoven.

Wie zich de afgelopen weken amper heeft laten zien of horen, is Mark Zuckerberg zelf. Ook zijn rechterhand, Sheryl Sandberg, die in het verleden vaak werd opgevoerd om het bedrijf van een menselijkere kant te tonen, is zo goed als onzichtbaar. Volgens The New York Times willen ze zelf niet geassocieerd worden met de kritiek. Intussen zouden ze wel heel nauw betrokken zijn bij de manier waarop Facebook publiekelijk op de onthullingen reageert.


Blog DS, 04-10-2021 (Dominique Deckmyn)