Te weinig, te smal,te gevaarlijk

Speedpedelecs, bakfietsen, elektrische steps, zelfs monowheels: op het fietspad groeien de snelheden uit elkaar, neemt de druk toe en zit het aantal ongevallen in de lift. Hoe ontmijnen we de strijd om het fietspad? ‘Eén tik van zo’n speed*pedelec en ik lig omver met mijn plooifiets.’

JEF POPPELMONDE

BRUSSEL‘Hey, dikzak. Ga eens opzij.’ Elif Ozcelik (42) kijkt verontwaardigd op. Het is niet de eerste keer dat ze de belediging naar haar hoofd krijgt. Die slaat niet op haar figuur, maar op haar fiets: een brede bakfiets met drie kinderen in. ‘Als anderen mij zien, rollen ze met hun ogen. Ooit kreeg ik letterlijk een schop onder mijn kont, omdat het niet snel genoeg vooruitging. Ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken: dat is te vaak de mentaliteit’, zegt Ozcelik. Ze staat met haar fiets en daarin drie kinderen in een berm, naast ons raast het fietsverkeer voorbij. ‘Het is tegenwoordig ook zo vreselijk druk’, zucht ze.

Maandagochtend, net na acht uur, even ten zuiden van station Antwerpen-Berchem. Het is ochtendspits aan de Posthofbrug, een van de drukste routes richting de stad. Het fietspad is hier breed, de stromen fietsers nog breder. We zien gewone stadsfietsen – die ooit het alleenrecht hadden – maar ook elektrische fietsen, speedpedelecs, steps met batterij en steps zonder batterij, een monowheel, een tandem, bakfietsen en fietsen met fietskar achteraan, koersfietsen, ligfietsen, en ook een vreemd model dat net uit een fitnesscentrum lijkt te komen.

Met dat allegaartje rijden pendelaars die gehaast zijn, jongeren die naar school gaan, ouders die hun kinderen begeleiden en ouderen die richting de markt gaan. Ze verplaatsen zich in grote drommen, op het ritme van de verkeerslichten. Blikken azen voortdurend op kansen om voorbij te steken, al is dat op dit tweerichtingsfietspad verre van evident. Toch zijn inhaal*bewegingen legio. Niemand heeft tijd te verliezen.
‘Ooit kreeg ik letterlijk een schop onder mijn kont, omdat het niet snel genoeg vooruitging. Ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken: dat is te vaak de mentaliteit’

Het gaat goed, tot het misloopt. Een meisje met gele jas en blauwe fietstas botst frontaal met een jongen op zijn mountainbike. Al wie volgt, gaat piepend in de remmen. ‘Sorry’, zegt ze geschrokken, en de stroom trekt weer op gang. Het is intussen al even licht, maar veel mensen dragen hier fluohesjes. Je valt maar beter op op het fietspad.
Bellen en voorbijsteken

De situatie aan de Posthofbrug is symptomatisch voor die in heel Vlaanderen en Brussel. Veel fietspaden raken stilaan maar zeker verzadigd. Wie de groei van het fietsverkeer de afgelopen jaren in de gaten hield, begrijpt dat. Elke telling of enquête toont opnieuw dat de files een collectieve zoektocht naar alternatieven voor de auto op gang brachten. Meer dan één op de tien werknemers neemt intussen geregeld de fiets naar het werk – een verdubbeling in vijf jaar tijd. Het fietsverkeer groeit niet alleen in de spits, maar doorheen de hele dag en ook in het weekend (zie grafiek).

Het plafond zou nog lang niet bereikt mogen zijn. Over tien jaar wil de Vlaamse overheid dat het aandeel van ‘duurzame vervoersmiddelen’ in woon-werkverplaatsingen gegroeid is tot 40 procent. Voor de fiets is een cruciale rol weggelegd. Fietsberaad Vlaanderen, dat de overheid bijstaat bij de ontwikkeling van haar fietsbeleid, berekende dat om de Vlaamse ambitie te realiseren een fietsaandeel van 20 procent nodig is. Dat betekent: van vandaag elke dag 2 miljoen ritten met de fiets groeien tot 3,2 miljoen.

Maar de toename in volume en diversiteit schept nu al problemen en uitdagingen. ‘Het fietsgedrag is veranderd’, stelt de elektrische fietser Heleen Vandemeulebroucke (36) vast, aan het fietspad in Berchem. ‘Vroeger vond ik het onbeleefd om te bellen en voorbij te steken – nu is het een gewoonte. Iedereen doet het.’

Snelheidslimiet
Meer inhaalbewegingen leiden tot meer ongevallen. Terwijl de veiligheid op de weg jaar na jaar verbetert, zit die van fietsers sinds kort in dalende lijn. In het eerste trimester van dit jaar waren zij betrokken in 1.700 letselongevallen: een stijging met 15 procent tegenover een jaar eerder. Bedrijven die aan de slag gingen om hun werknemers de (elektrische) fiets op te krijgen, slaan aan het twijfelen: ze willen niet meer arbeidsongevallen zien.

Dreigt de groei van het fiets*verkeer spaak te lopen op bekommernissen over comfort en veiligheid? Het speerpunt van de vorige regering om dat te voorkomen, waren de fietssnelwegen: brede en rechte paden die op termijn alle steden moeten verbinden in een netwerk van 2.400 kilometer. Vandaag is net iets meer dan de helft daarvan voltooid.

Voor pendelaars die de auto voor de speedpedelec ruilden, zijn de snelwegen de ideale route (zie inzet). Maar hun snelheid leidt tot frustraties bij andere gebruikers. Peter Van Goethem (55) gebruikte de F1 tussen Mechelen en Antwerpen, maar rijdt nu met zijn plooifiets ‘om aan speedpedelecs te ontsnappen’. ‘Je hoort ze niet, ze zijn er plots en zoeven rakelings langs je heen. Op mijn lichte fiets hoeven ze mij maar even te raken, en ik lig op de grond. Aangenaam is anders.’

Achterhaald
Kersvers speed pedelec-pendelaar Marisa De Koster (34) had het in Het Nieuwsblad dan weer over ‘agressie van andere fietsers’. ‘Middelvingers als je voorbijsteekt. Het geroep: Levensgevaarlijk! Doodrijder! Ze wegen, de strubbelingen op het fietspad.’
Om de snelheden weer naar elkaar toe te doen groeien, moet volgens de Fietsersbond de discussie gevoerd worden over de invoering van een snelheidslimiet op de fietssnelwegen. Maar meer nog dan van snelheid, is de spanning op het fietspad een verhaal van gebrek aan ruimte.


Zijn fietssnelwegen her en der al eens minder breed dan de voor hen voorgeschreven vier meter, dan geldt dat voor de fietspaden langs lokale en gewestwegen des te meer. Vandaag haalt ruim de helft ervan niet de norm die de overheid aan zichzelf heeft opgelegd. Ze zijn minder breed dan de minimaal vooropgestelde 1,5 meter. De helft scoort ‘slecht’ tot ‘zeer slecht’.
Zelf reden we met een bakfiets over een Mechels fietspad dat zowaar smaller was dan de fiets zelf. Die zijn verre van uitzonderlijk in Vlaanderen.
Komt daar nog bij dat de huidige normen ‘al lang door de realiteit achterhaald zijn’, zeggen ze bij zowel de Fietsersbond als Fiets*beraad Vlaanderen. Ze zijn intussen al vijftien jaar lang niet meer geüpdatet. ‘Vandaag worden fietspaden aangelegd op basis van richtlijnen die stammen uit een tijd waarin niemand enig idee had dat de bakfiets zo prominent op straat zou verschijnen, dat elektrische fietsen razend populair zouden worden, of dat de speedpedelec en de e-step zelfs maar ontwikkeld zouden worden.’

Het Agentschap Wegen en Verkeer, dat verantwoordelijk is voor de fietspaden aan gewestwegen, is ‘momenteel bezig met een volledige vernieuwing van de richtlijnen’. Die zullen rekening houden met de ‘nieuwe realiteit’. Volgens Fietsberaad moet twee meter alvast de minimumbreedte van een eenrichtingsfietspad worden, drie meter die van een in twee rijrichtingen. ‘Als je weet dat een fietser één meter ruimte nodig heeft om veilig en comfortabel te kunnen rijden, is dat de enige verantwoorde breedte – zeker nu inhalen almaar belangrijker wordt.’

De frietzak
Terug naar Berchem, waar fietsers die de Posthofbrug overgestoken zijn, aan de kruising met de Antwerpse binnenring op een onvermijdelijke hindernis stoten: verkeerslichten. Met zo veel als ze zijn, zwelt de rij wachtenden snel aan, tot een vrouw er uiteindelijk niet meer bij kan en op straat tot stilstand moet komen. Een aanstormende bus kan haar maar net ontwijken, de chauffeur gaat fors in de remmen en claxonneert luid. Iedereen op en rond het kruispunt schrikt.

Fietsfiles aan verkeerslichten: in Nederland hebben ze er al lang ervaring mee, maar ook in Vlaanderen komen ze steeds vaker voor. ‘Omdat die lichten te veel de autodoorstroming bevorderen boven die van fietsers’, zegt Wies Callens. Technologie kan hulp bieden. Nederland experimenteert al een tijd met lichtenregelingen op warmtesensoren. Die voelen stromen fietsers voortijdig aankomen en de wachttijden worden daarop af*gestemd. Ook in Schelle loopt een proefproject. ‘Zulke slimme lichten doen het voor iedereen vlotter gaan.’
Wat dat ook doet: de ‘frietzak’, die ook uit Nederland komt overwaaien. Op een druk fietspad met twee richtingen is daarbij de rechterrijstrook ter hoogte van de lichten breder, om daarna in een punt toe te lopen: zoals een trechter. Op die manier kunnen meer fietsers samen wachten – wat de vrouw in Berchem een schrik had bespaard – maar kunnen ze ook met meer in één keer door het groen. Net omdat zij, in tegenstelling tot auto’s, aan zoveel diverse snelheden rijden.
Voor nog veel vlottere stromen dan slimme lichten en frietzakken zorgen fietstunnels en -bruggen. Maar zo’n zware infrastructuur is duur. Ontslagnemend minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) zette er de voorbije vier jaar stevig op in. Het overgrote deel van het extra budget dat hij voor fietsinfrastructuur vrijmaakte – de investeringen stegen van 90 miljoen euro in 2014 naar 138 miljoen euro vorig jaar – vloeide naar zulke missing links.

De aanleg van nieuwe fiets*paden leed eronder: werd in 2014 nog 300 kilometer nieuw fietspad aangelegd dan was dat in 2017 nog 161 kilometer. En dat terwijl langs veel Vlaamse wegen nog niet eens een fietspad ligt.
Wout Baert zal de volgende minister alvast adviseren om dat niet te laten gebeuren. ‘Terwijl landen als Denemarken en Nederland al sinds de jaren 70 vol voor de fiets rijden, heeft Vlaanderen meer tijd nodig gehad om de omslag te maken. Hier is alle ruimte voor de auto vrijgemaakt. Daar komen we nu op terug. Maar wat decennialang is nagelaten, moet nu versneld gebeuren. Fietspaden verbreden én investeren in missing links om de veiligheid en doorstroming te verbeteren. Een alternatief is er niet, tenzij nog langer samen stilstaan.’

Zonnebloemen
Met twee goudgele zonnebloemen achter op haar bagagedrager rijdt Katheline Mangelschots (63) door de straten van Kortrijk. Ze is net naar de markt geweest. Achter haar draait een lange, grijze BMW de hoek om. Hij trekt op en nadert haar in sneltempo, maar blijft dan aan een slakkengangetje achter haar hangen. Hij haalt de fietsster niet in.
Dat mag hij sinds juni niet meer. Toen werd de hele Kortrijkse binnenstad één grote fietszone – een voorbeeld dat Mechelen binnenkort volgt. Dan zullen fietsers ook daar in het hele stadscentrum de dans leiden. Zij hebben er altijd voorrang, auto’s mogen niet voorbijsteken en niet sneller dan 30 kilometer per uur rijden. Het is een scherpe toepassing van het principe Fix the Mix:waar de ruimte te beperkt is om fietspaden aan te leggen – vooral in centra, maar ook daarbuiten – kan het aanwezige asfalt afgestemd worden op gemengd verkeer. Tal van lokale besturen gingen al met het principe aan de slag, wat meestal resulteert in circulatieplannen.

Tot volkomen rimpelloze situaties zal dat nooit leiden. ‘Let toch eens op, man!’, roept een Kortrijkse e-stepper geschrokken, als de fietser voor hem plots en onoplettend afbuigt. Maar de stepper beschikt over zoveel ruimte om uit te wijken, dat de strijd al ontmijnd is nog voor hij goed en wel begonnen is. De twee zetten hun route veilig verder. ‘De rollen zijn omgekeerd’, zegt Mangelschots, met haar zonnebloemen in de hand. ‘De “zwakke” weggebruiker beheerst hier de straten.’ Haar auto gebruikt ze in de stad nooit meer. ‘Waarvoor zou ik die in godsnaam nog nodig hebben?’

Bron: De Standaard, 28.09.2019
https://www.standaard.be/cnt/dmf201...48 905D7BE7791

Eigen mening:
Ook in kleinere steden zorgen elektrische fietsen voor levensgevaarlijke situaties.