Het kapitalisme volgens Michael Moore


Michael Moore is Montesquieu niet. Ga dus niet in de rij staan voor een grensverleggende politieke analyse. 'Capitalism: a love story' bekoort vooral als geëngageerde satire.


Voor wie het na twee uur grappen en schrijnende verhalen nog altijd niet begrepen zou hebben, expliciteert Michael Moore de simpele boodschap nog eens vlak voor het licht weer aan gaat: 'Kapitalisme is een kwaad en het kwaad kan je niet reguleren. Je moet het uitschakelen en vervangen door iets wat goed is voor alle mensen: democratie.'

Subtiliteit is niet Moores sterkste kant. Maar als geen ander verstaat de regisseur de kunst om de massa warm te waken voor complexe, maatschappelijk relevante onderwerpen als het beleid van ex-president Bush (Fahrenheit 9/11), de wapenindustrie (Bowling for Columbine) of de Amerikaanse gezondheidszorg (Sicko). Wie doet het hem na?

Met Capitalism: a love story legt Moore in zijn gekende retorische stijl het systeem over de knie dat volgens hem een rol speelt in alle wantoestanden die hij al twintig jaar beroepsmatig aanklaagt. Ongebreidelde hebzucht en de manie om alles tot handelstransacties te herleiden, zouden zijn geliefde vaderland op de rand van de afgrond hebben gebracht. 'Kapitalisme is een systeem van geven en nemen, vooral van geven', grapt Moore. Een hoofdstukje politieke geschiedenis betoogt dat Amerika niet altijd in de wurggreep van het kapitalisme was en dat veel ellende pas begonnen is toen president Reagan in de jaren tachtig het land begon te leiden als een bedrijf.

Uiteraard schuwt Moore een saaie les. De stellingen worden geïllustreerd met hilarische archiefbeelden, pompende muziek en beeldfragmenten die van humoristische commentaar worden voorzien. Satire en dramatiek wisselen elkaar continu af. Hartverscheurende concrete voorbeelden moeten de zware excessen aantonen waarop het kapitalisme trakteert. Een rechter veroordeelt de ene jongere na de andere tot een celstraf om het rendement van een private gevangenis omhoog te stuwen. Piloten zijn zo onderbetaald dat ze voedselbonnen nodig hebben. Bedrijven verdienen via de verzekering aan het overlijden van werknemers. Goeie brave werkmensen worden uit hun huizen gezet; huizen die ze op aanraden van de banken geherfinancierd hebben zonder te weten wat herfinanciering inhoudt als je plots een tijdlang de lening niet kunt afbetalen. Hadden ze de kleine lettertjes maar moeten lezen? Een Harvard-professor en een topbankier staan met hun mond vol tanden wanneer Moore hen vraagt uit te leggen wat 'financiële derivaten' zijn.

Michael Moore is een sluwe vos. Maar zijn reputatie gaat hem vooraf: de bobo's durven niet met hem te praten. De enige die hij te zien krijgt als hij ergens aanbelt, is de veiligheidsverantwoordelijke. Doodjammer.

De financiële derivaten van daarnet spelen een belangrijke rol in de ineenstorting van de financiële wereld en dat is koren op Moores molen. Met afgrijzen stelt hij vast dat het Amerikaanse volk de banken met astronomische bedragen moest bijspringen en dat het volk dat geld niet snel zal terugzien door een laatste stuiptrekking van Bush. Met een jutezak stapt hij op de banken af om het geld terug te eisen. Met politietape zet hij Wall Street af als een crime scene.

Moore meent wat hij zegt, maar verliest geen seconde het spektakel uit het oog. En daar horen ook stunts bij en af en toe wat populisme en/of demagogie. De documentairemaker gaat soms kort door de bocht, maar hij doet dat wel op erg vermakelijke wijze. Capitalism: a love story leunt dichter aan bij Groucho Marx dan bij Karl Marx. We zijn er niet rouwig om.


DS, 06-01-2010 (Niels Ruell)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB