De comeback van de grootbanken

Paul Goossens


Wordt het niet stilaan tijd dat de Belgische spaarders op hun beurt een geel hesje aantrekken en hun punt maken? Om en bij de 300 miljard hebben ze momenteel op hun spaarrekening staan en daarmee zit België nog altijd in de Europese kopgroep van voorbeeldige spaarders. Of dat zo blijft, is maar de vraag, want de laatste jaren en maanden werden ze bij herhaling koud gepakt.


Om uit de bijna-meltdown van de kredietcrisis van 2008 te ontsnappen en de economie opnieuw aan de praat te krijgen, stopte de Europese Centrale Bank (ECB) de rente een decennium lang in de diepvries. Allemaal het gevolg van de onverantwoorde gok- en graaipraktijken van talloze kredietinstellingen in de Verenigde Staten, maar evengoed in Europa. Om de banken te redden, moesten veel Europese staten vele tientallen miljarden ophoesten. Daarbovenop kwamen de kosten van de economische ravage. Het duurde vier jaar vooraleer de motor van de Amerikaanse economie weer aansloeg, terwijl de EU daar ruim acht jaar nodig had. De heropleving kwam er pas nadat de ECB honderden miljarden euro’s in het financiële systeem had gepompt en de rente de dieperik in had geduwd. Pas in 2019 stabiliseerde de groei rond een eerbare 2 procent en viel de werkloosheid, die in 2013 op 10,5 procent piekte, terug naar een aanvaardbaar niveau. Ondertussen was de kleine Europese spaarder wel miljarden kwijtgespeeld.

De term ‘kleine spaarder’ is geen populistische uitschuiver. Pas als je in de hogere inkomensklasse zit, zo blijkt uit een grootschalige enquête van de ECB uit 2017, kun je de hogere rendementen opzoeken. Aandelen en obligaties bijvoorbeeld. ‘In 2017,’ zo becijferden Ive Marx en Sarah Kuypers, ‘bezat de 10 procent meest vermogende gezinnen in België bijna 80 procent van de beursgenoteerde aandelen en bijna 84 procent van de obligaties.’

Voor de grotere vermogens was er een ontsnappingsroute uit de schrale grond van de spaarboekjes. Toeval of niet, terwijl de massale geldinjecties van de centrale banken de rente deden verpieteren, deden ze met de koersen van de aandelen net het tegenovergestelde. Hoe gortdroog en hermetisch de communiqués van de centrale bankiers ook zijn, hun dorre woorden camoufleren niet zelden veel sociale springstof. Dat in veel westerse landen de ongelijkheidskloof tussen 2010 en 2020 nog breder werd, was geen ongeluk. Het was doordacht en de daders lieten sporen na: verschraalde rentes, opgefokte beurskoersen en een vloedgolf verse euro’s. Geen twijfel mogelijk: hier passeerden centrale bankiers.

Om de uit haar as herrezen inflatie te temmen, werd midden vorig jaar komaf gemaakt met de lage rente. De basisrente van de ECB bedraagt nu 2 procent en de volgende weken wordt die vrijwel zeker opgetrokken. Dat betekent allerminst het einde van de miserie voor de Belgische spaarder. Zolang de inflatie een veelvoud van de basisrente bedraagt, smelt zijn spaartegoed in sneltempo weg. Bovendien vertikten de Belgische banken het om de rente op het spaargeld meteen te verhogen. Terwijl ze nieuwe kredieten onmiddellijk duurder maakten, verlengden ze het crashdieet voor de spaarders. Eind 2022, bijna zes maanden na de eerste ingreep van de ECB, moesten ze het bijna allemaal nog stellen met de wettelijke minimumvergoeding van 0,11 procent. Ondertussen kondigden de grootbanken aan dat de tarieven worden opgetrokken, maar dat gebeurt met de handrem op. Bij alle grootbanken blijft de rente ver onder de 1 procent. Bij sommige kun je een tikkeltje meer verdienen, maar meestal moet je zelf eerst aan de slag en een nieuwe spaarrekening openen.

Ondertussen krijgen de commerciële banken zelf de volle 2 procent voor de reserves die ze bij de ECB en haar nationale filialen parkeren. Omdat die reserves door het gulle geldbeleid de laatste jaren explodeerden – van 235 miljard euro in 2015 naar 4.600 miljard in 2022 – betaalt het Europees monetair systeem zich momenteel blauw aan de Europese commerciële banken. Paul De Grauwe raamt de globale factuur voor 2023 op 92 miljard, maar als de rente verder stijgt, komen daar nog enkele tientallen miljarden bij. Voor de Nationale Bank van België is dat slecht nieuws. Voor het eerst sinds lang duikt ze in het rood en de volgende jaren zal het niet *beteren. Zo loopt de federale overheid honderden miljoenen mis en wordt het begrotingstekort nog groter.

92 miljard euro is een gigantisch bedrag. Daar mag iets tegenover staan. Opmerkelijk weinig, zo blijkt na grondig graafwerk. De enige prestatie die de banken moeten leveren, is hun reserves risicoloos bij het Europese muntsysteem deponeren. Dat het hier om een flagrante subsidiëring van de banksector gaat, wil niemand in Frankfurt of in de kantoren van de Nationale Bank gezegd hebben. Daar klinkt het unisono dat het de enige manier is om de marktrente omhoog te tillen. Uitgerekend de instellingen die niet zo lang geleden de financiële crisis veroorzaakten, worden nu tot onmisbare redders gepromoveerd en er royaal voor vergoed.

Het zinnetje ‘something is rotten’, dat meer dan vierhonderd jaar geleden op papier werd gezet, blijft zeer actueel.


DS, 20-01-2023 (Paul Goossens)