Op hol geslagen biljartballen


Wie kan het politieke spel deze dagen nog volgen? CARL DEVOS slaat en zalft. 'Onze politici hebben er een ongelooflijk potje van gemaakt. De politiek is als een bende op hol geslagen biljartballen.' Maar, voegt hij eraan toe: 'Toch neem ik het geen van hen persoonlijk kwalijk.'


Wat een wending: plots zien Franstaligen er geen probleem in als Vlamingen in de Kamer eenzijdig BHV stemmen. Ze willen niet meer onderhandelen over BHV en er zelfs de federale regering niet over laten vallen. Een bocht van 180 graden. Die toegevingen kwamen er niet nadat de Vlaamse regering ze vrijdagavond vroeg, wel nadat het N-VA-congres al uren naar huis was. Er kunnen zelfs deelakkoorden komen voor juni 2009, zegt ook Reynders. Al is het eerste voorbeeld dat hem te binnen schiet: samenwerkingsakkoorden tussen de gewesten en gemeenschappen, lees een versterking van het federale België. De garanties van de Franstaligen blazen hoop in de communautaire dialoog, maar ze zijn wellicht niet meer dan lucht.

Als de Vlamingen over enkele maanden BHV eenzijdig splitsen, gaan de Franstaligen zich dan beperken tot wat boegeroep? In de politiek is er altijd een prijs. Het BHV-bestand wordt nu wel gesmeed, al moeten de Franstaligen dat zelf nog eens luidop en helder omschrijven, binnen enkele maanden wordt het verschrikkelijk moeilijk om aan de druk van hun achterban en media te weerstaan om de federale regering voor BHV onder druk te zetten. Daar is niets typisch Franstalig aan, in Vlaanderen zou het niet anders zijn. Wellicht zijn ze slimmer dan dat en worden die vijandelijkheden achter de Vlaamse verkiezingen geduwd. Vlamingen kunnen verwijzen naar het belangenconflict dat de stemming telkens verdaagde, Franstaligen komen hun belofte na dat BHV niet gesplitst is. Maar zo lang er geen BHV-oplossing in zicht is, is dé rem op elke staatshervorming, en bijgevolg op de overige politieke activiteiten, niet verwijderd. De dialoog kan starten, veel zal die niet opleveren. Welke toegevingen kunnen de Vlaamse partijen doen met nu ook een harde N-VA in de oppositie, zo dicht bij de verkiezingen van 2009? Geen enkele van betekenis. Een grote staatshervorming zit er niet meer in. Toch is de Vlaamse crisis gesloten. Al moet het kartel daarvoor sneuvelen. Het lot van de federale regering is nog onzeker.

Een federale regering zonder Vlaamse meerderheid werd door Leterme net niet als volksverraad omschreven. Maar misschien is dat niet onoverkomelijk, als ze eindelijk aan goed bestuur zou toekomen. Er is ondertussen geen kartelpartner meer die aandringt op het ontslag van Leterme I. Verkiezingen lijken dus plots weer wat minder onvermijdelijk. Er waaien zoveel woorden door de Wetstraat, niemand kijkt nog naar ze om. Wie in de dorpstraat maalt erom dat de federale regering wel een meerderheid heeft maar niet in elk taalgroep, als die regering echt iets doet voor de koopkracht en werkzekerheid? Alleen Wetstraatwatchers en nationalisten zien daar een probleem in.

Kunnen we boos zijn op diegenen die het toch proberen? Neen. Alleen via dialoog is een staatshervorming te bereiken. Zonder hoop geen leven. Kunnen we boos zijn op diegenen die er niet meer in geloven? Evenmin. Je zou voor minder. Uiteindelijk hebben ze tijdens de campagne hun voorwaarden omschreven, en die zijn ruimschoots overschreden. Toch is de ontgoocheling in de politieke klasse zo groot. Wie kan dit nog volgen? Wie wil dit nog volgen? Uren na het ontslag van Bourgeois was tijdens het debat in het Vlaams Parlement voor de septemberverklaring onduidelijk of N-VA nu al dan niet in de oppositie zat. Bestaat het kartel nog, vroegen de parlementsleden zich af? Leterme trekt naar de VN, maar hebben wij eigenlijk nog een federale regering? Als we de vroegere woorden van de premier mogen geloven niet. Maar er gebeurt zoveel, het is zo ingewikkeld, dat niemand het bijhoudt. Er zijn zoveel vragen en ontwikkelingen dat kijkers, luisteraars en lezers nu al niet alles kunnen verteren.

Ook het volk stuurt tegengestelde berichten uit. We zijn de communautaire spelletjes moe, willen dat het weer ergens over gaat, maar anderzijds mogen onze vertegenwoordigers geen toegevingen doen en moeten ze snel werk maken van de staatshervorming. Niemand is zonder zonden, ook de kijker niet. Commentatoren verwerpen de woordbreuk, maar veroordelen het radicalisme. We zijn allen verantwoordelijk voor de res publica waarin we leven.

Verdient de politieke topklasse een ferme tik? Ja. De verdediging tegen antipolitiek verzwakt elke dag. Het land draait verder, maar onze politiek is ziek. Machtsspelletjes overheersen. Ze zijn sterker dan de spelers. Bart Somers vraagt om de crisis te stoppen, om werk te maken van de problemen van de mensen. In de zin erna vraagt hij en passant ook het ontslag van Bourgeois. Somers, een prima vent, valt persoonlijk niets te verwijten. Het virus overmant iedereen. Al die persoonlijke afrekeningen, die verschroeide relaties, … de Wetstraat is een killing field. Het ligt niet aan de leeftijd: luister naar Marc Eyskens over Bart De Wever.

De crisis is fundamenteel omdat hij alle beleidsniveaus treft en omdat de oplossingen minstens zo erg zijn als de kwaal die ze bestrijden. Dat is vooral het werk van politici, eerder dan van de instellingen of van de architectuur van ons politiek model. Inderdaad, ons federaal systeem is zonder federale partijen en met slechts twee politieke groepen zeer vatbaar voor conflicten: altijd staan dezelfde groepen tegenover elkaar, nergens is er een incentive om de belangen van de hele federatie te dienen. Zo wordt alles communautair en is het communautaire een nulsomspel. In de literatuur wordt zo'n model onhoudbaar genoemd, wij hebben daar jaren mee kunnen leven. Dankzij ons meesterschap in de pacificatiepolitiek. Die competentie is verzwakt.

Er zijn eenmaligheden, zoals het arrest rond BHV, het uitzonderlijke kartel CD&V-N-VA, hun obsessie om paars te breken, de nabijheid van regionale verkiezingen, de Franstalige blokkering door verlatingsangst, de lege federale staatskas om akkoorden te smeren, de moeilijke relatievormingen tussen christendemocraten en liberalen, enz. De wind zit dus tegen, de structuren zitten fout, maar toch zijn het vooral de stuurlui die het politieke schip naar de antipolitiek voeren. Velen hebben afgehaakt, wie nog aan boord is, is boos. Ik deel die boosheid: onze politici hebben er een ongelooflijk potje van gemaakt. Er is geen leiding meer, geen regie, geen scenario. De politiek is als een bende op hol geslagen biljartballen, die reageren op elkaar en op het speelveld heen en weer botsen. Er komt alleen wat rust als de tegenkrachten afnemen.

Toch neem ik het geen van hen persoonlijk kwalijk. Er zit niet één dader en niet één slachtoffer tussen. Hun ambities zijn doorgaans eerbaar en verdedigbaar. Meer nog, veelal is hun houding redelijk en verantwoordelijk, al is er geen begrip dat meer inflatoir is dan dat. Stel dat CD&V de Vlaamse en federale regering laat vallen en voor het kartel kiest? Hoe boos zouden we dan niet zijn, omdat ze het land in sociaal-economische miserie achterlaten? Die twijfel verlamt.

Het is de hele klasse van politici die verantwoordelijk is voor dit slagveld van gebroken illusies. In de aanloop naar en vooral na 10 juni 2007 is het confrontatiemodel nooit verlaten, is er nooit een basis voor vertrouwen gegroeid. De huidige politici zijn even goed als de vorige, maar ze zijn opgegroeid in Vlaanderen of Franstalig België, zonder goede netwerken of referentiekader aan de overkant. Het Belgisch federalisme is pas meerderjarig en het zoekt zijn weg in het leven. Dat gaat moeilijk, zeker in een land met twee democratieën. Wellicht overleven we dit wel, maar deze crisis laat diepe littekens na. Ook bij de bevolking. Dat is geen klein beetje de schuld van de groep loslippige en opgefokte ego's die ons land moeten leiden. We mogen het bestuur niet alleen aan hen overlaten. Niet dat we beter kunnen, maar het is aan elk van ons om zich te bemoeien.

Carl Devos is politicoloog aan de UGent


DS, 23-09-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB