De doden begraven

Rik Torfs


Een paar weken geleden weigerde pastoor Norbert van der Sluis uit Liempde in Noord-Brabant de kerkelijke uitvaart van een parochiaan die was overleden na euthanasie. Commotie alom in Nederland. Een priester uit een naburig dorp verzorgde de uitvaart wel. Dat liep goed af. Maar hoe zouden de bisschoppen reageren?


Ze verklaarden na lang aarzelen dat een kerkelijke begrafenis volgend op euthanasie niet kan worden uitgesloten. Iemand kan immers door emoties, angst en stress worden overmand, en daardoor voor actieve levensbeëindiging kiezen. Dan is hij innerlijk niet vrij, wat zijn toerekenbaarheid vermindert. Dus kan een priester na rijp beraad de uitvaart toestaan. Oef! Probleem van de baan. Waarnemers loofden de wijsheid van de bisschoppen. Ten onrechte.

Waarom? Want herhalen de Nederlandse bisschoppen niet gewoon het kerkelijk standpunt over euthanasie? Ja. Maar ze doen meer. Ze leggen een direct verband tussen euthanasie en het weigeren van de uitvaart, tussen moraal en recht. Eigenlijk zeggen ze: na een bewuste keuze voor euthanasie is een kerkelijke uitvaart onmogelijk. Alleen wie onder druk handelt en niet echt vrij is, vindt genade.

Welnu, dat klopt kerkjuridisch niet. Zeker, het kerkelijk wetboek van 1917 verbood in canon 1240 §1, 3° de kerkelijke begrafenis van iemand die zichzelf had gedood -euthanasie was toen nog niet in beeld. Maar in een brief van 29 mei 1973 stelde de congregatie voor de geloofsleer met goedkeuring van de paus canon 1240 buiten werking. En het huidige kerkelijk wetboek, van kracht sinds 1983, zegt niets over mensen die stierven door suïcide of euthanasie. Voor hen geldt voortaan het algemene beginsel van canon 1184 §1: manifeste zondaars die geen blijk geven van berouw moet de kerkelijke uitvaart worden geweigerd wanneer die publiek ergernis zou geven aan de gelovigen. Bij zelfdoding of euthanasie zal dat bij ons of in Nederland niet gemakkelijk het geval zijn. Integendeel, juist de weigering leidt tot ergernis, zoals het incident in Liempde ten overvloede illustreert. Wat belangrijker is: de band tussen moreel falen en juridische sancties die de bisschoppen aanhouden, legt het wetboek niet. Gelukkig maar.

De redenering van de bisschoppen spoort dan weer wel met wat de ergste vijanden van de kerk haar verwijten: veeleisende morele regels die genadeloos worden afgedwongen. Kerkleiders zijn streng, behalve voor zichzelf. Dan volgt een vette knipoog, en gaat het over clerici en seks.

Maar de Nederlandse bisschoppen en de vijanden van de kerk vergissen zich. Iemand kan moreel in de fout gaan (in de ogen van de kerk dan, over haar standpunt betreffende euthanasie spreek ik mij hier niet uit), zonder daarom als gelovige en als mens te worden verworpen. Iemand kan ongelijk hebben zonder een idioot te zijn, zoals wie morele regels overtreedt daarom nog geen schoft is. Dat is de diepere zin van het onderscheid tussen recht en moraal. Wie faalt wordt als mens niet verworpen.

Helaas sluit de houding van de Nederlandse bisschoppen naadloos aan bij de tijdgeest. Een mens moet consequent zijn. De kerk dus ook. Als ze zo achterlijk is om tegen euthanasie te zijn, dan is het logisch dat wie daar toch toe overgaat de deur wordt gewezen. Dat horen we op café. Zo spreken ook de bisschoppen, met de nuance dat ze het kerkelijke standpunt over euthanasie niet achterlijk vinden.

Maar het consequente denken is niet consequent. Het is totalitair. Het gaat ervan uit dat wie niet het maximum van de punten haalt, voor het examen zakt. Wie kiest voor euthanasie krijgt geen uitvaart. Wie een fout maakt als politicus moet onmiddellijk aftreden. Wie het oneens is met de paus moet de kerk verlaten.

Wat consequent denken heet te zijn, is de kwalijke cultus van de volmaaktheid. Alleen wie moreel geheel en al onberispelijk is, geniet rechten en verdient respect. Op de kerk toegepast: enkel wie alle morele regels van de kerk deelt en volgt, is een katholiek die naam waardig. Dat is een afschuwelijke gedachte. Op die manier wordt geloof gereduceerd tot benepen moralisme. Terwijl het daarom niet gaat. Geloof heeft met transcendentie te maken, met de ultieme levensvragen, met het raadsel van ons bestaan.

Derhalve behoud ik mij het recht voor een behoorlijk slecht mens te zijn, en toch katholiek. Daarin word ik gesteund door het kerkelijk wetboek. Je zou voor minder canonist worden. De inschrijvingen aan onze faculteit lopen. Aarzel niet.


DS, 15-09-2011 (Rik Torfs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB