Als ook de oude staatspartij het niet meer weet


Vlaanderens grootste partij weet niet hoe het verder moet als de onderhandelingen mislukken. Twijfel en kwaadheid sluipen de CD&V-rangen in nu premier Yves Leterme een schier onmogelijke strijd voor de staatshervorming voert. Het gonst in de partij van de geruchten en de wilde plannen, maar een echte exitstrategie is er niet.


De oppositie verandert een politicus, en bij uitbreiding een hele partij. CD&V transformeerde tussen 1999 en 2007: vervellen van CVP in een nieuwe partij, een kartel sluiten met de radicale N-VA, een nieuwe generatie politieke leiders aanbieden en uiteindelijk weer de verkiezingen winnen. Dat laatste gebeurde met een stevig communautair programma, maar vooral terend op de veertig jaar oude merkkracht van een christendemocratische 'verantwoordelijke staatspartij': 'Wij zijn de partij van de goede bestuurders, van de staatsmensen.'


Radeloze schim

Vandaag is die staatspartij nog maar een schim van zichzelf. De afgelopen weken schoven minister van Institutionele Hervormingen Jo Vandeurzen en partijvoorzitter Marianne Thyssen aan in de communautaire onderhandelingen onder leiding van hun premier, Yves Leterme. Zeker Thyssen, een Europarlementslid dat geldt als een talentvolle studax, bracht hernieuwde moed aan tafel. Zij wou zich 'redelijk en volwassen' opstellen in het Heptapus-overleg, de afgelopen maanden van gekneusde persoonlijke en professionele relaties tussen de onderhandelaars opzijschuiven en keihard werken aan een akkoord.

De onderhandelingsmoeheid van Vandeurzen en Leterme, die elk al meer dan een jaar bij hun Franstalige tegenhangers een staatshervorming proberen los te peuteren, kende Thyssen niet.

Het CD&V-middenkader - kamerleden, senatoren en invloedrijke burgemeesters - leek ook bereid de nieuwe voorzitter ruimte te geven. Na een jaar van oranje-blauwe mislukking, een interim-regering en een eerste schuchter communautair akkoord leek het er enkele weken geleden op dat het middenkader een staatshervorming kon slikken die maar een flauw afkooksel was van de gespierde verkiezingsbeloften uit 2007. Verantwoordelijkheidszin en de sense of urgency om de belofte van goed bestuur waar te maken, doen nu eenmaal veel. En uiteraard werd de herwonnen redelijkheid ook voor een stuk afgekocht door de zes kabinetten die CD&V mag bemannen in de federale regering.

Thyssen en Vandeurzen gelden zowel intern als extern als gematigd, in hun Vlaams discours én in hun persoonlijkheid. Na een jaar instabiliteit was het tijd om het land opnieuw in handen te nemen. Alleen een aanvaardbaar communautair akkoord stond dat in de weg.

Vorig weekend dreunde Thyssen haar lesje in redelijkheid nog eens op tijdens het overleg in de werkgroep Staatshervorming van de Heptapus: 'Responsabilisering wordt met een grote R geschreven. Wij doen vier redelijke voorstellen op het vlak van arbeidsmarkt, gezondheidszorg, gezinsbeleid en fiscaliteit. Wij hanteren twee uitgangspunten: solidariteit én responsabilisering.'

Het viel andermaal op een koude steen bij de Franstaligen. 'Heel die onderhandeling is een harde en ontnuchterende ervaring geworden voor Thyssen, die een tikje naïef in de politiek staat. Of liever stond, want ze leert in sneltempo bij. Maar met alle goede wil van de wereld: het lukt gewoon niet', zegt een andere Heptapus-onderhandelaar.

De vergadering liet zo'n bittere nasmaak dat Thyssen en haar Open VLD-tegenhanger Bart Somers een crisisvergadering vroegen en kregen van premier Leterme. Woensdagavond zaten dan de Franstalige big shots - Elio Di Rupo, Didier Reynders en Joëlle Milquet - tegenover de premier en de twee Vlaamse voorzitters. Wat in het weekend nog wateroverlast na een onweer bleek, werd plots een dijkbreuk. Niets was mogelijk.


Gerold

Het lijdt geen twijfel dat de CD&V-top zich collectief gerold voelt door de Franstaligen. In mei was de BHV-crisette een eerste slag onder de gordel. 'Wij hadden een afspraak in de Octopus om BHV los van de staatshervorming te bespreken. Daar hebben ze hun woord over gegeven. Om ons daarna plots dagenlang te gijzelen in een belachelijk opbod', zegt een CD&V-kopstuk.

De Franstalige graaicultuur is een tweede aspect waar de Vlaamse onderhandelaars het uitermate moeilijk mee hebben. 'Bij elk Vlaams voorstel over meer bevoegdheden of 'responsabilisering' voor de regio's volgt een Franstalig tegenvoorstel dat neerkomt op één ding: meer geld. Bij discussies over de financiering willen ze dat de daling van het (Vlaamse) geboortecijfer wordt meegerekend. Of ze willen de taalgroep van kinderen vanaf vijf jaar gaan tellen, want dat is in hun voordeel. Of ze eisen plots de opdeling van de financiën op basis van de taal van de belastingaangifte. Als het netto maar iets oplevert', klinkt het bitter.

'In onze voorstellen zat echt eten en drinken voor de Franstaligen. We hebben met onze specialisten die nieuwe financieringswet echt goed voorbereid, daar twee maanden aan gewerkt. Dit was ons laatste bod, dat er kwam in de overtuiging dat het redelijk was', zegt een prominente CD&V'er. Ook hij wil pas praten als de bandrecorder niet meer rolt, de situatie is voorlopig te delicaat.

Na twee weken onderhandelen is de maat vol. 'Wij vragen niets', zeggen de Franstaligen altijd. Alleen doen ze dat wel. Voor Brussel: geld. Voor de nieuwe financieringswet: geld', zegt een andere onderhandelaar.

Bij het CD&V-middenkader, dat een behoorlijke bereidheid toonde om een akkoord te slikken, sijpelde het gevoel van grote ontgoocheling in de partijtop de afgelopen dagen langzaam door. Door de federale oppositieperiode en het kartel met N-VA is in het middenkader een stevige radicale Vlaamse vleugel aanwezig. Vreemd genoeg is het niet meteen de jonge generatie parlementsleden die gretig met de vendel zwaait, maar voert een oude garde het hoge woord.


Prerevolutionair klimaat

'Leterme en Vandeurzen hebben de afgelopen jaren een paar mensen opzij moeten zetten, denk maar aan Tony Van Parys, Eric Van Rompuy of Stefaan De Clerck. Zij spreken zich tegenwoordig zonder enige remming uit voor de radicaalste scenario's. Waarom zouden zij zich nog inhouden? Een ministerpost zit er voor hen nooit meer in, persoonlijke frustratie en Vlaams radicalisme gaan hand in hand', zegt een jongere CD&V'er.

'De toon van sommige oudere kamerleden is op zijn minst intimiderend voor de nieuwe generatie. Hoe kun je nu verwachten dat die jongelingen dan de “gematigde lijn, gaan verdedigen? Dat beseft de partijtop ook wel. Zo is Leterme tijdens de BHV-crisis van mei nooit komen pleiten om de stemming toch uit te stellen. Ze beseffen dat hun bewegingsvrijheid niet onbeperkt is', zegt een CD&V-senator.

'Iedereen denkt dat het richtsnoer van onze communautaire eisen de N-VA is. Als zij plooien, volgt CD&V wel', redeneert iedereen. Wel, tel eens het aantal CD&V-burgemeesters in Vlaams-Brabant: je komt aan 75 procent. Hoeveel toegevingen zullen zij slikken als het over BHV gaat? Onderschat de radicalisering binnen onze partij niet', zegt een CD&V-minister.

Verschillende figuren uit het middenkader bevestigen het prerevolutionaire klimaat bij de christendemocraten. 'We zien het einde van deze crisis echt niet meer. Misschien is het tijd om op te schuiven richting een Plan B. We moeten klaar zijn op de dag dat het federaal niet meer lukt', geven enkele parlementsleden toe.

Over dat Plan B doen de wildste geruchten de ronde. Het populairste scenario is 'het Zwitserse model': de deelstaten nemen de onderhandelingen over van het federale niveau. Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) staat daarbij in een centrale rol. Mislukt Leterme, dan komt Peeters aan zet om als Vlaams minister-president namens Vlaanderen te onderhandelen met Rudy Demotte, de minister-president van de Franse Gemeenschap en het Waals Gewest.

'Ongrondwettelijk, dat is zeker. En bovendien praktisch ook niet werkbaar. Want nu komen Peeters en Demotte wel overeen, omdat ze perfect afgelijnde bevoegdheden hebben en niet op elkanders terrein komen. Dat zou bij zulke onderhandelingen wel anders zijn', zegt een invloedrijke CD&V'er.

Een andere mogelijkheid die weleens geopperd wordt, is dat het Vlaams Parlement eenzijdig enkele bevoegdheden opeist. 'Voortaan regelen wij zelf de kinderbijslag', iets in dat genre. Alleen is dat uiteindelijk een fantoom voor de Franstaligen, iets wat we louter binnen de partij vertellen zonder dat het echt concreet is. Laat staan dat het juridisch klopt', zegt een kamerlid.

De paradox van zo'n Plan B voor the day after is dat bij CD&V het nog steeds om vage scenario's van radicalen gaat, maar dat het bij de Franstaligen wel degelijk leeft. De obsessie van de Franstaligen voor een 'corridor', een strook land die Wallonië en Brussel territoriaal verbindt, is tekenend. In een conventioneel scenario voor een verdere staatshervorming is de nettowinst van zo'n onbewoonde strook land voor de Franstaligen gewoon nul, maar in een post-Belgisch scenario wordt zoiets wel plots heel nuttig.

In mei loste de PS zijn 'pedagogische nota' over BHV, met daarin de optie van een nieuw op te richten natie, als het echt niet meer houdbaar is: Wallobrux. Daarin zouden twee minderheidsgroepen leven: 75.000 Duitstaligen en 100.000 Vlamingen. De PS is in de nota 'bereid de Vlamingen net zoals de Duitsers rechten te geven'. 'Beeld u even in dat wij binnen CD&V ook met zulke nota's beginnen te werken. Ondenkbaar, al was het maar omdat we de N-VA dan op gedachten zouden brengen. Helaas is dat nu net wat een deel van de partij ons nu verwijt: er is geen concreet Plan B', zegt een CD&V-topper.


Tindemans-trauma

Een tweede, veel manifestere reden voor het ontbreken van een plan B is de figuur van Leterme. Een mislukking van de communautaire onderhandelingen is ook een mislukking van de kopman. Dat de partij en de eerste minister in de laatste peiling voor het eerst klappen kregen, is daarbij meer dan een teken aan de wand. Een alternatief scenario uitwerken, zeker eentje waarbij Peeters naar voren geschoven wordt, houdt in dat iemand de dolkstoot moet toedienen.

'U denkt toch niet dat als Leterme niet slaagt, wij iemand anders naar voren zouden sturen? Een eerste minister schiet je zomaar niet af hoor, zelfs al ben je Vlaams minister-president', zegt een CD&V-topper. Want hoewel de peilingen het begin van een storm aankondigen, blijkt uit dezelfde bevraging dat de premier nog nooit zo populair is geweest bij de achterban en de eigen kiezers.

'Een type met een miljoen stemmen, zoals destijds Leo Tindemans, of eentje met 800.000 stemmen, zoals Leterme, offeren omdat hij “het niet kan,, dat krijg je niet aan een partijcongres uitgelegd. Zij die eraan denken, moeten het echt niet proberen. Er moet maar één iemand in de zaal opstaan en een vlammende speech geven, en heel het scenario om de kopman opzij te schuiven ligt in duigen. Kijk hoe het de CVP vergaan is sinds we Tindemans slachtofferden: sindsdien zijn we de helft van onze stemmen kwijt', zegt een CD&V-excellentie.

'Niemand heeft zin in de karaktermoord, al was het maar dat de overtuiging deze keer echt leeft dat het is misgelopen omdat de Franstaligen niet mee willen. Uiteraard heeft hij een pak leden uit de middenlaag van de partij af en toe bijzonder hard aangepakt, en is hij wat vervreemd van het hart van de partij sinds hij in de Wetstraat 16 zit. Maar voor de militanten zijn die kleine kantjes van de premier van geen tel. Belangrijk is dat hij nu standhoudt aan het front. Wat daarna gebeurt, is nu nog van geen belang', van een CD&V-kamerlid samen.


DS, 05-07-2008 (Wouter Verschelden, Steven Samyn en Isabel Albers)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB