Wat er van België overblijft is niet zo belangrijk


De landelijke politici van België hebben na lang soebatten geen einde kunnen maken aan de verdeeldheid in het land. De regio’s lijken goed in staat om het overleg over te nemen.


’Natuurlijk, België kent ernstige politieke moeilijkheden’, zei koning Albert gisteren in zijn toespraak ter gelegenheid van 21 juli, de nationale feestdag van België. Maar die kunnen worden overwonnen. Duidelijk is voor de koning wel dat het land op zoek moet naar „nieuwe vormen van samenleving”.

De koning vroeg zich niet af of België in 2020 nog bestaat. Vlaams minister-president Kris Peeters deed dat onlangs wel, op verzoek van enkele buitenlandse journalisten. Tijdens een rondvaart door de Antwerpse haven moest hij echt even nadenken over een antwoord. „Persoonlijk denk ik van wel”, kwam er uit, na een diepe zucht.

De christen-democraat Peeters is nu een jaar minister-president van de regering van Vlaanderen, als opvolger van zijn partijgenoot Yves Leterme. Die werd na de succesvol verlopen verkiezingen naar voren geschoven als kandidaat-premier van België. Vooralsnog een hoger, maar ook veel moeizamer ambt dan dat van Peeters.

Na een lange periode bij de Vlaamse werkgeversorganisatie Unizo is Peeters pas enkele jaren actief in de Vlaamse politiek. In zijn optreden probeert hij ook duidelijk te maken dat hij geen typische partijpoliticus is, maar een man van de praktijk. Hij wordt nu al genoemd als opvolger van Leterme, mocht die echt mislukken als premier.

Maar het is de vraag hoeveel Peeters voelt voor België. Voor Nederlanders is het moeilijk te begrijpen hoe luchthartig deze prominente christen-democraat praat over zijn ’eigen’ land. „Een vlag, wat is dat?”, is zijn tegenwerping op de vraag wat zijn vaderland voor hem betekent. „Identiteit, wat is dat?”, volgt er na een vraag over de Belgische identiteit.

Peeters heeft wel degelijk nagedacht over deze kwesties. Maar voor een Vlaming zijn de antwoorden hierop nu eenmaal complexer dan voor een Nederlander, Duitser of een Fransman. Zijn identiteit bestaat uit meerdere lagen: „Ik ben Vlaams, hier ben ik geboren, ik ben een Belg en een Europeaan.”

Wat is dan het probleem met België? „Onze huidige staat is niet efficiënt.” Dat woord komt vaak terug in Peeters betoog. En vanuit dat principe, als een manager, bekijkt hij ook het landsbestuur. „Kijk, de gemiddelde Vlaming heeft vijf bestuurslagen: De gemeente, de provincie, het gewest, het federale niveau (België) en Europa.” Ironisch: „Vind u dat ook niet wat veel, vijf lagen?”

Peeters geeft moeiteloos aan welke niveaus voor hem belangrijk zijn en welke minder, al zegt hij dat laatste niet met zoveel woorden. „De gemeente is het belangrijkste niveau voor de burger”, en dan natuurlijk Vlaanderen en ook Europa. De andere twee lagen –de provincie en België– zijn in deze visie eigenlijk tussenlagen. Ze hebben ’beperkte bevoegdheden’ en dat kunnen er zo te horen best wat minder zijn.

Dit is de ’copernicaanse omwenteling’ die volgens Peeters nodig is om Vlaanderen op te stoten naar de top van de meest welvarende en competitieve regio’s van Europa. De deelstaten zijn het centrum van zijn heelal, niet de federale staat. Alleen door het bestuur dichter bij de burgers te brengen, kan Vlaanderen in 2020 in de top-5 van succesvolle Europese regio’s staan.

Buitenlandse zaken en defensie blijven, wat Peeters betreft, Belgische bevoegdheden. Hij is geen separatist en wil niet alles overhevelen naar Vlaanderen. Maar waar het hem om gaat is dat de echte politieke beslissingen, die van belang zijn voor de burger, op andere niveaus worden genomen: In de gemeente, in Europa en vooral in Vlaanderen. Wat er overblijft van België is onzeker –en ook helemaal niet zo belangrijk.

Peeters’ Waalse collega Rudy Demotte is nog niet zo ver. Hij hecht wel aan België, al was het maar omdat Waals nationalisme nauwelijks bestaat. Maar het meningsverschil gaat dieper. „Rudy Demotte is het niet eens met de copernicaanse omwenteling van Peeters”, zegt zijn woordvoerster. „Voor hem draait alles in de eerste plaats om de mensen, de burgers. Die zijn belangrijker dan de instellingen.”

Demotte werkt hard om Wallonië te veranderen van een economisch rampgebied –de jeugdwerkloosheid in de provincie Henegouwen is 36,8 procent– in een dynamische regio met toekomst. „Dat is zijn eerste prioriteit”, zegt de woordvoerster. Al was het maar om Wallonië klaar te stomen voor een zelfstandiger bestaan, zonder subsidies uit het rijkere Vlaanderen.

Maar ondertussen staat Demotte wel open voor een rechtstreekse dialoog met zijn Vlaamse collega. Onlangs sloten zij een akkoord over de begeleiding van werklozen: Wallonië heeft die in overvloed, Vlaanderen komt mensen te kort. Naast de talenkennis zijn de gebrekkige verbindingen tussen de twee regio’s een probleem. Dus is er afgesproken dat er vanaf september een paar buslijnen extra gaan rijden tussen Wallonië en Vlaanderen –dat kan al een heel verschil maken.

Het akkoord werd gesloten op de dag dat de Belgische premier Yves Leterme zijn ontslag aanbood aan de koning. Leterme zag geen uitweg meer voor de Belgische crisis rond de staatshervorming. De boodschap, bedoeld of niet, was duidelijk: Waar de Belgische politiek faalt, kunnen de gewesten onderling wel zaken doen.

Vlamingen en Franstaligen praten op het hoogste niveau nu al meer dan een jaar over veranderingen, maar het schiet niet op. Onvoldoende in ieder geval voor Letermes eigen partij, de christen-democratische CD & V. Die zit ook nog eens in de tang bij de kleinere, radicaal Vlaamse N-VA, waarmee zij een verbond (‘kartel’) is aangegaan. Ondertussen hijgt de oppositie van het Vlaams Belang en de nieuw-rechtse populist Jean-Marie Dedecker het kartel voortdurend in de nek.

In een mogelijke uitweg uit de huidige politieke crisis lijkt nu een hoofdrol te zijn weggelegd voor Peeters en Demotte. De koning ontving hen kort nadat premier Yves Leterme zijn ontslag had aangeboden, nog voor de landelijke politieke kopstukken langs mochten komen op het Paleis van Laken. Die kregen daarmee de boodschap dat ze lang genoeg geprutst hebben en dat de beurt nu aan hun regionale collega’s is.

De koning stelde drie bemiddelaars aan, die ’waarborgen’ moeten zoeken om ’op een geloofwaardige wijze een institutionele dialoog op te starten’. Een van de mogelijkheden die zij zullen bestuderen is een gesprek tussen Vlamingen en Franstaligen, zonder directe bemoeienis van de landelijke politici.

Gaan Peeters en Demotte de crisis dan samen oplossen? Dat is wel erg veel gevraagd. Ook zij zullen, als ze echt gaan onderhandelen, heel veel obstakels en oud zeer tegenkomen. Slepende kwesties als de splitsing van het kiesdistrict Brussel-Halle-Vilvoorde kunnen zij ook niet zomaar vlottrekken. En ze behoren beide tot politieke partijen die al diep zijn ingegraven in het slagveld van de onderhandelingen.

Voor de gesprekken kunnen beginnen, moet ook de status van Brussel nog worden vastgesteld. Volgens de Franstaligen is de hoofdstad een volwaardig derde gewest, naast Vlaanderen en Wallonië. Maar de Vlamingen willen Brussel niet aan tafel; zij mikken op een gezamenlijk bestuur van de stad door de twee gemeenschappen, namelijk de Nederlandstaligen en de Franstaligen. Of de Brusselse minister-president Charles Picqué een eigen plaats aan tafel krijgt, wordt waarschijnlijk het eerste strijdpunt.

Ook de kleine Duitstalige Gemeenschap kan aanschuiven. Die speelt, met amper 70.000 mensen, geen rol van betekenis in de Belgische verhoudingen. Maar minister-president Karl-Heinz Lambertz is door de koning wel benoemd als een van de drie bemiddelaars die de gesprekken weer vlot moeten trekken.

Wie er ook met wie gaat onderhandelen, de oude politieke tegenstellingen blijven natuurlijk meespelen. Peeters kan wel willen praten met Demotte, maar hoeveel ruimte krijgen zij van hun eigen partijen? Aan Vlaamse kant bieden zij in ijver tegen elkaar op om een grondige staatshervorming door te drukken. De Franstaligen volharden nog steeds in weigerachtigheid en maken van tijd rekken een ware sport. Wie toegevingen wil doen aan de andere partij is geen ’echte Vlaming’ of ’verkwanselt’ de belangen van de Franstaligen.

Ook als de regio’s nu het voortouw nemen, is de kans op een snel akkoord over een echte staatshervorming erg klein. Alle politieke partijen kijken nu al uit naar de regionale verkiezingen van juni 2009. Bemiddelaar Lambertz heeft al gewaarschuwd dat een akkoord voor die tijd niet haalbaar is.

Peeters en Demotte kunnen misschien gaan onderhandelen, maar compromissen sluiten is in de aanloop naar de volgende campagne veel te gevaarlijk. In die campagne zullen ze immers zelf weer lijsttrekker zijn in hun eigen gewest.


Tijdstabel

10 juni 2007: De christen-democratische CD & V behaalt een grote overwinning in de Belgische verkiezingen, met 800.000 stemmen voor lijsttrekker Yves Leterme. Drie dagen later wijst koning Albert II de Franstalige liberaal Didier Reynders aan als informateur.

4 juli 2007: Reynders brengt verslag uit. De volgende dag stelt de koning een oude rot, voormalig premier Jean-Luc Dehaene, aan als bemiddelaar. Na tien dagen legt Dehaene zijn taak alweer neer en wordt Leterme formateur.

21 juli 2007: Op de Belgische nationale feestdag vraagt een Franstalige tv-verslaggever Leterme het volkslied te zingen. Die zet abusievelijk uit volle borst de Marseillaise, het Franse volkslied, in.

17 augustus 2006: Leterme legt de onderhandelingen stil en haalt hard uit naar de Franstalige partijen. Zes dagen later geeft hij zijn opdracht terug.

29 augustus 2007: Kamervoorzitter Herman van Rompuy wordt ’koninklijk verkenner’. Een maand later is hij klaar en wordt Leterme opnieuw formateur.

7 november 2007: De Vlaamse partijen gebruiken hun meerderheid in de kamer en stemmen in de commissie binnenlandse zaken voor splitsing van het politiek gevoelige kiesdistrict rond Brussel (Brussel-Halle-Vilvoorde). De Franstalige partijen verlaten woedend de zaal.

1 december 2007: Leterme legt opnieuw zijn opdracht neer, omdat de Franstalige christen-democraten niet akkoord gaan met zijn ultieme voorstel voor een staatshervorming. Volgens hun leidster Joëlle Milquet (bijgenaamd ‘Madame Non’) is de tekst op het laatste moment aangepast aan de Vlaamse eisen.

3 december 2007: Tot ieders verbazing vraagt de koning voormalig premier Verhofstadt om te informeren over een mogelijke uitweg in de impasse.

23 december 2007: Na 194 dagen formeren is er een (tijdelijke) regering: Verhofstadt III. Die belooft om drie maanden later plaats te maken voor Leterme, en doet dat ook.

14 februari 2008: Leterme wordt opgenomen in het ziekenhuis met een verhoogde bloeddruk en spataderen in de slokdarm. De artsen gebieden hem om rustig aan te doen.

25 februari 2008: De Raad der Wijzen, een gezelschap van oudgedienden uit de Belgische politiek, bereikt een akkoord over het eerste pakket van de staatshervorming. Er staan slechts kleine veranderingen in.

20 maart 2008: Christen-democraten en liberalen uit beide taalgroepen, aangevuld met de Franstalige socialisten, bereiken een akkoord over een regeringsverklaring. Leterme wordt premier.

2 juni 2008: De regeringspartijen en de groenen komen voor het eerst samen in een werkgroep om te overleggen over BHV en de overdracht van bevoegdheden aan de gewesten. De gesprekken verlopen moeizaam.

3 juli 2008: „De situatie ziet er bijzonder slecht uit”, zegt Leterme tijdens de fractievergadering van zijn partij.

13 juli 2008: De regering bereikt toch een akkoord over het sociaal-economische programma. Maar de volgende dag mislukt het overleg over BHV en de staatshervorming.

14 juli 2008: Leterme biedt voor de derde keer zijn ontslag aan bij de koning. Die stelt na vier dagen beraad drie bemiddelaars aan: de minister-president van de kleine Duitstalige Gemeenschap en twee Franstalige ministers van staat. Zij moeten eind juli verslag uitbrengen. Leterme blijft voorlopig aan.
Vandaag, op 21 juli, viert België dat Leopold van Saksen-Coburg-Gotha in 1831 de eed aflegde en de eerste koning van het land werd. Kort daarna begon Nederland de tiendaagse veldtocht, bedoeld om België te behouden voor het koninkrijk. Dat mislukte, vooral doordat de opstandelingen steun kregen uit Frankrijk. Nederland erkende de onafhankelijkheid pas in 1839. België moest daarbij een deel van Limburg en Luxemburg afstaan.

Albert II, de zesde koning van België, neemt vandaag een defilé af, waaraan burgers en militairen deelnemen. Gisteren hield hij een toespraak. Brussel vierde al feest, vooral in de stadswijk de Marollen, met onder meer een optreden van de Vlaamse volkszanger Eddy Wally.

Vlaanderen viert sinds 1973 een eigen feestdag, op 11 juli. Dan wordt herdacht dat in 1302 de Guldensporenslag plaatsvond. Volgens de door vele Vlamingen gekoesterde legende versloeg een groep met rieken en hooivorken gewapende Vlaamse boeren en burgers toen het Franse beroepsleger. In feite ging het om een conflict tussen de Graaf van Vlaanderen en de Franse koning, waarbij aan beide kanten huurlingen uit verschillende gebieden meevochten.

De Waalse feesten worden sinds 1923 gevierd in Namen. Sinds 1998 vinden ze plaats op de derde zondag van september. Het zijn vooral culturele en folkloristische evenementen, die niet verbonden zijn aan een historische datum.


Trouw, 21-07-2008 (Gijs Moes)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB