‘Europees Watergate bedreigt democratie’


Vier EU-landen hebben illegaal spyware ingezet tegen eigen burgers. Maar vrijwel zeker beschikken alle lidstaten over commerciële spyware. Ook België. Er heerst een ‘omerta’ over wat ze ermee aanvangen, zegt Europarlementslid Sophie in ’t Veld.


‘Dit is geen nationaal schandaal. Dit is een Europees schandaal’, zei het Nederlandse links-liberale Europarlementslid Sophie in ’t Veld bij de voorstelling van haar ontwerprapport naar het gebruik van spyware in de EU. De onderzoekscommissie van het Europees Parlement is een uitloper van onthullingen in 2021 over het wereldwijde gebruik van Pegasus-software om (politieke) opposanten, journalisten en andere ‘lastpakken’ te bespioneren.

Volgens In ’t Veld is er sprake van een ‘Europees Watergate’. ‘We kunnen gerust aannemen dat alle lidstaten een of verschillende soorten commerciële spionagesoftware aangekocht hebben. Een bedrijf, NSO Group, verkocht zijn producten aan 22 eindgebruikers in veertien lidstaten, waaronder Polen, Hongarije, Spanje, Nederland en België. Cyprus en Bulgarije fungeren als de exporthub voor spyware. En in minstens vier lidstaten is er sprake van illegaal gebruik van spionagesoftware: Polen, Hongarije, Griekenland en Spanje.’

De toestand in de eerste twee landen is volgens In ’t Veld het zorgwekkendst: ‘De spyware maakt er deel uit van een methodisch opgezet systeem om critici te controleren en te onderdrukken.’ Volgens Amnesty International werden ruim 300 Hongaren bespioneerd met Pegasus-spyware: politieke activisten, journalisten, advocaten, ondernemers en een ex-minister.


CatalanGate

In Spanje werd spionagesoftware ingezet om Catalaanse separatisten te schaduwen – vandaar de naam ‘CatalanGate’. Er zouden 65 parlementsleden, leden van het Europees Parlement, advocaten en leden van ngo’s afgeluisterd zijn. De regering in Madrid gaf in 2020 toe dat 18 namen uit die lijst in de gaten werden gehouden, met toestemming van het gerecht.

In Griekenland zit premier Kyriakos Mitsotakis in nauwe schoentjes nadat was uitgelekt dat de gsm van Nikos Androulakis, de leider van de oppositiepartij Pasok, gehackt was met Predatorspyware. Mitsotakis bracht bij zijn aantreden de inlichtingendienst direct onder zijn controle, maar houdt vol dat hij van niets wist. Hij offerde wel al twee vertrouwelingen op, onder wie het hoofd van de inlichtingendienst. Vorig weekend publiceerde het linkse weekblad Documento een nieuwe lijst met 33 namen van politici, zakenlui en journalisten die door de inlichtingendienst in de gaten zouden zijn gehouden.

‘We zien dat spyware in Griekenland op een zeer systematische manier gebruikt wordt als politieke strategie’, aldus In ’t Veld, die vorige week samen met haar commissieleden Griekenland bezocht. Mitsotakis ontkent alles en beschuldigt de oppositie ervan het land te willen beschadigen om politieke redenen – het weekblad leunt dicht aan bij de Syriza-partij van ex-premier Alexis Tsipras. De premier kondigde ook aan dat Griekenland expliciet het verbod op het gebruik van spionagesoftware in de wet zal gieten.


Geen medewerking van regeringen

De zwakte van het rapport is dat het zich vooral baseert op publiek beschikbare bronnen, zoals kranten en rapporten van mensenrechtenorganisaties. Zo is de paragraaf over het gebruik van Pegasus door de Belgische politie afkomstig van een interview in The New Yorker met een voormalige Israëlische spion – de informatie is bevestigd aan De Standaard.

‘Ik ben ook geïnteresseerd in feitelijke informatie, maar de nationale overheden weigeren mee te werken’, reageert In ’t Veld op die kritiek, die spreekt van een ‘omerta’ vanwege de lidstaten en de Europese Raad. Slachtoffers botsen daardoor op een muur, omdat ze door die geheimhouding onmogelijk hun gelijk kunnen bewijzen. ‘Het is uiterst zorgwekkend dat regeringen die instrumenten gebruiken zonder enige verantwoording af te leggen. Wij maken aannames, maar gebaseerd op veel informatie.’


900 van 1.000 puzzelstukjes

De Nederlandse politica maakt zich desondanks sterk dat het rapport 900 stukjes van een puzzel van 1.000 stukken samenbrengt. ‘Het misbruik van spionagesoftware in lidstaten is een zware bedreiging voor de democratie op het hele continent. Het legt oppositie en critici het zwijgen op en jaagt de vrije pers en het middenveld de stuipen op het lijf.’

Als oplossing stelt ze onder meer voor dat Europol een actief onderzoek zou voeren naar de aantijgingen, dat de Commissie de relevante Europese wetgeving actiever zou doen respecteren en dat de Europese Raad een speciale top organiseert over de inzet van spyware.

De vraag is hoe ongeschonden het ontwerprapport door de speciale commissie zal komen. Leden van de parlementaire fracties waartoe de geviseerde regeringen behoren, zullen wellicht via amendementen proberen de taal af te zwakken. Het feit dat In ’t Veld al een persconferentie organiseerde over haar ontwerprapport, kan worden gezien als een vlucht vooruit.


Blog DS, 08-11-2022 (Bart Beirlant)