Generatie generatieve AI

Zullen we ons door ChatGPT laten overdonderen zoals we ons door de smartphone en sociale media hebben laten overdonderen, vraagt Tim Brys zich af.

“Smartphones ontwrichten scholen”, kopte deze krant. Een generatie na de intrede van de smartphone (de iPhone in 2007) en sociale media (Facebook in 2004) hebben scholen er genoeg van. Want leerlingen praten niet meer met elkaar, kunnen zich niet meer concentreren en pesten elkaar online.

Het brede literatuuronderzoek van de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt koppelt smartphone- en socialemediagebruik voorts ook aan de sterke stijging in mentale aandoeningen onder jongeren. Slaaptekort, verbrokkelde aandacht, verslaving en sociale vergelijking leiden tot een toename van depressie, angst, en zelfs zelfverminking en zelfdoding.

We hebben een generatie lang de bedrijven achter die systemen op ons laten experimenteren, terwijl zij in de eerste plaats uit zijn op winst en niet op ons welzijn. Shoshana Zuboff beschrijft in The age of surveillance capitalism hoe Facebook en co. onze aandacht zo lang mogelijk proberen vast te houden – ze maken ons afhankelijk en verslaafd – om zo meer data te vergaren en ons meer gepersonaliseerde advertenties voor te leggen. Gelukkig is er een toenemend bewustzijn over die problematieken en nemen we er stilaan individueel en collectief maatregelen tegen. Ik hoop dat mijn kinderen – nu nog kleuters – opnieuw een betere schoolervaring zullen hebben, waarbij sociale media en smartphones een kleinere en positievere rol zullen spelen.

Alleen zijn er tegen dan waarschijnlijk nieuwe technologische problemen. Gisteren kopte deze krant: “Bijna helft van jongeren gebruikt maandelijks ChatGPT.” Na de internetgolf in de jaren 90 en de smartphonegolf in de jaren 2000 is er nu artificiële intelligentie. Vooral de generatieve AI lijkt onstuitbaar. Zullen we uit kapitalistische overwegingen – 48 procent van de Vlamingen gelooft dat generatieve AI ons zal helpen sneller en efficiënter te werken – opnieuw een grootschalig experiment lanceren en pas na 15 tot 20 jaar de balans opmaken? Zullen we dan we niet op dezelfde manier moeten concluderen dat ook generatieve AI studenten en scholen ontwricht? Deepnudes zijn volgens Child Focus nu al een belangrijk probleem onder jongeren. Uit een Amerikaanse peiling blijkt dat 13 procent van de bevraagde studenten ChatGPT gebruikt om met psychologische en relationele problemen om te gaan – een zorgwekkende statistiek, al was het maar omdat ChatGPT neigt tot hallucineren. Collega’s op de VUB worden overspoeld door generieke motivatiebrieven van aspirant-doctoraatsstudenten, geschreven met ChatGPT. Waar is het kritische denken naartoe?

Er zijn veel goede toepassingen voor generatieve AI. Maar er zijn er ook erg slechte, die aantrekkelijk blijken. Als we niet goed het onderscheid maken en navenant reguleren, uit angst om de kapitalistische boot te missen, zetten we het welzijn van een generatie op het spel met onbeproefde technologieën.

Tim Brys, doctor in AI en werkzaam aan het AI Lab van de VUB.

DS, 07-03-2024