Daalt de kwaliteit van het onderwijs wel?


Minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) wees gisteren met een vermanende vinger naar het onderwijs. De nieuwe Pisa-resultaten tonen dat de situatie ernstig is, aldus de minister. De kwaliteit van het onderwijs moet dringend beter. De media leken dan weer vooral aan cherrypicking te doen. Het klopt dat we voor begrijpend lezen nu landen als Ierland en Polen moeten laten voorgaan. Maar dat Vlaanderen voor wiskunde en wetenschappen met gemak Duitsland, Frankrijk of Zwitserland achter zich laat, hoor je niet. Dat neemt niet weg dat er inderdaad een daling is vastgesteld voor België, al is die de laatste jaren niet meer significant. Maar zeggen Pisa-resultaten wel iets over de kwaliteit van ons onderwijs?

Vlaanderen heeft de afgelopen jaren heel wat inspanningen gedaan om zo veel mogelijk leerlingen aan boord te houden. Hadden de scholen met het oog op Pisa niet beter zwakke, onwillige leerlingen van school gestuurd? Dat zou goed geweest zijn voor ons gemiddelde. Nederland heeft 6,2 procent van de leerlingen uitgesloten van deelname aan het onderzoek (voornamelijk vanwege hun ‘intellectuele onvermogen’), België maar 1,9 procent. Moeten we volgende keer dan ook kiezen om meer leerlingen uit te sluiten?

Bepaalde Pisa-resultaten in Vlaanderen lijken minder goed als je ze naast die in andere regio’s of landen plaatst, maar dat wijst niet per se op een lagere kwaliteit van ons onderwijs. Om scores tussen landen te kunnen vergelijken, moeten we zeker zijn dat de steekproef in ieder land vergelijkbaar is. Quod non. Je kunt de leergroei van leerlingen uit verschillende landen niet vergelijken met een meting op één tijdstip. Je weet dan niet of de verschillen te maken hebben met de aanpak, dan wel met de bredere context in het land of met de startpositie van de leerlingen. Om dat te verhelpen, heb je longitudinaal onderzoek nodig met metingen op meerdere momenten.


Ligt het aan de smartphone?

Ook een historische vergelijking binnen één land geeft maar een wankel houvast. Zo zijn de scores voor begrijpend lezen de laatste twee decennia inderdaad achteruitgegaan. Maar het is niet duidelijk of dat komt door wijzigingen in de onderwijsaanpak of door externe factoren. Je zou je kunnen afvragen of de opkomst van smartphones en computergames jongeren van de leesboeken heeft weggejaagd. Ook een grotere toestroom van anderstalige leerlingen kan de gemiddelde score op begrijpend lezen beïnvloeden. Of misschien zijn de resultaten eerder een gevolg van een steeds verdergaande besparing op onderwijs, waarbij personeelstekort of gebrek aan infrastructuur de leergroei in het gedrang brengt. Dat soort factoren moet je in rekening brengen voor je oordeelt.

We moeten ons vooral afvragen of we de kwaliteit van het onderwijs werkelijk willen bepalen aan de hand van enge criteria. Als scholen erin slagen om meer leerlingen aan boord te houden en schooluitval te verminderen, zie ik dat ook als een teken van kwaliteit. Dat geldt eveneens voor scholen die het curriculum hebben uitgebreid met nieuwe vaardigheden, die pesten en spijbelen tegengaan en leerlingen weerbaar maken tegen de verleiding van drugs. En we spreken echt over kwaliteit als ze leerlingen autonoom leren werken, zelfstandig projecten leren opzetten en engagementen leren opnemen. Als ze hen genuanceerd leren discussiëren, leren omgaan met verschillen tussen mensen en opkomen voor belangrijke waarden in onze samenleving.

Wanneer we de resultaten op begrijpend lezen, op wiskunde of op wetenschappelijke kennis zien dalen, dan moeten we daar aandacht aan geven. Het is een knipperlicht dat vraagt om verder onderzoek en acties die de interne of externe oorzaken aanpakken. Maar het is weinig respectvol om op basis van een eng criterium te stellen dat de kwaliteit van ons onderwijs niet goed meer zou zijn. Er zijn zeker dingen die beter kunnen. Maar ik waardeer hoeveel goede dingen scholen de laatste jaren hebben ontwikkeld en hoeveel engagement leraren vertonen. Zovelen van hen zetten zich dag in dag uit in voor de leerlingen, proberen nieuwe methoden uit, evalueren en sturen bij, hebben veel aandacht voor leren én voor het leven van leerlingen. En dat elke dag opnieuw.

De Pisa-resultaten zijn boeiend om te volgen en doen nadenken over wat we beter kunnen doen. Maar ze zijn absoluut geen indicatie van hoe het met de kwaliteit van ons onderwijs is gesteld.

Dieter Burssens, wetenschappelijk onderzoeker NICC


DS, 07-12-2019