actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Nobelprijs Vrede: winnaars uit het verleden tot 1944

De vier levens van Aung San Suu Kyi

Het Oosten zit de westerse wereld op de hielen. Voor veel mensen lijken het tegenpolen, maar Aung San Suu Kyi slaagt er als geen ander in om de twee te combineren. Daarom brengt TIMOTHY GARTON ASH een eerbetoon aan deze bijzondere dame, die volgens hem de vergelijking met Mandela en Havel kan doorstaan.

Het stukje Oxford waar ik woon en werk, was de voorbije dagen een beetje magisch. Want aan de overkant van de straat, in St Hugh's College, waar ze bijna een halve eeuw geleden studeerde, logeerde een grote dame: Aung San Suu Kyi. Afgelopen dinsdag, op haar 67ste verjaardag, was er een vrolijk, informeel feest voor de familie en de vrienden. Woensdag volgde het Latijnse vertoon van de jaarlijkse uitreiking van de eredoctoraten van de universiteit.

Haar bezoek aan vijf Europese landen is een keerpunt tussen wat we het derde en het vierde leven van Aung San Suu Kyi zouden kunnen noemen. In haar eerste leven groeide ze op als de dochter van generaal Aung San, een held van onafhankelijkheidsstrijd van Myanmar. Hoewel ze amper twee jaar oud was toen hij vermoord werd, herinnert ze zich nog dat hij bloemen in haar haar vlocht. Daardoor oefende haar moeder een grote invloed uit op haar opvoeding in Myanmar en later in India, die twee tradities combineerde: de oosterse, vooral boeddhistische, en de westerse, vooral Engelstalige.

Haar tweede leven begon in 1964 hier in Oxford. Tijdens haar 24 jaar in Oxford was ze studente, deeltijdse academica en voltijdse moeder, huisvrouw en beminde vrouw van Michael Aris, een Tibet- en Himalaya-kenner en een collega en vriend van mij in St Antony's College. Het was een rijk leven met zijn dagelijks wel en wee. Aung San Suu Kyi verplaatste zich te voet en met de fiets, onder vaak grijze lucht, in deze brede, slaperige straten met hun hoge, met blauweregen begroeide negentiende-eeuwse huizen. Straten die ze 24 jaar lang niet zou zien, tot ze deze week terugkwam.

Een telefoontje naar haar thuis in Oxford in het voorjaar van 1988, vormde de start van haar derde leven. Het deed haar naar de voormalige hoofdstad Rangoon terugkeren om er voor haar zieke moeder te zorgen. Maar toen ze die zomer inging op de oproep van haar landgenoten om de opstand te leiden, veranderde de hele situatie. Grote stukken van dat leven bestonden uit gewoon volhouden, alleen, onder huisarrest in de grote, beetje bij beetje in verval rakende villa aan 54 University Avenue, Rangoon. Ze las, luisterde naar de BBC World Service, hield haar lichaam fit en haar geest scherp.

Zoals Mandela en Havel

Ergens tussen de opheffing van haar huisarrest in november 2010 en deze triomfantelijke Europese reis, is een vierde leven begonnen. Nadat de nieuwe president van haar land, Thein Sein – ere wie ere toekomt – een voor haar geloofwaardige, politieke opening heeft gemaakt, heeft ze de gok gewaagd om in de parlementaire politiek te stappen. Al worden de voorwaarden nog altijd grotendeels door het bewind bepaald. De jaren in de aanloop naar de voor 2015 geplande algemene verkiezingen zullen een moeilijke overgangsperiode zijn. Een halve eeuw slecht bestuur van de economie, het onderwijs en de gezondheidszorg heeft het land geruïneerd. Het leger blijft zich vastklampen aan de macht, de etnische lappendeken van Myanmar doet Joegoslavië eenvoudig lijken en de etnisch-religieuze spanningen zijn onlangs in de provincie Rakhine in geweld uitgebarsten. Het tere netwerk van haar Nationaal Verbond voor Democratie moet in een recordtijd worden opgebouwd. Daarbij mag het machtigste buurland, een zenuwachtig en autoritair China, niet over het hoofd worden gezien.

Compromissen en ontgoochelingen zijn dus onvermijdelijk. Max Weber maakte een beroemd onderscheid tussen de ‘ethiek van het geweten' van de intellectueel en de ‘ethiek van de verantwoordelijkheid' van de politicus. De eerste zal hoe dan ook met de tweede moeten schipperen. Net als Nelson Mandela toen hij uit de gevangenis kwam en net als de Tsjechische dissident Václav Havel toen hij in de Praagse Burcht werd gekatapulteerd, is de Dame op haar 67ste veroordeeld tot de levenslange straf van de politiek, als oppositieleidster, misschien als president of als oudere staatsvrouw. Terwijl de tijd bijna eindeloos leek tijdens haar huisarrest, is hij nu genadeloos verbrokkeld en opgedeeld in vergaderingen van 30 minuten en persoonlijke ontmoetingen van 30 seconden.

Er zullen nog genoeg jaren komen om het net begonnen vierde leven te boek te stellen, te beoordelen en – indien nodig – eerlijk te bekritiseren. Maar op dit zonnige keerpunt moeten we even stilstaan om haar 24 jaar lange, derde leven te huldigen. Om eer te brengen, moet je eerst begrijpen. En om te begrijpen waarom zij nu al een onuitwisbare plaats in de geschiedenisboeken heeft verdiend, wil ik drie zaken beklemtonen.

Oost en west in één vrouw

Ten eerste weten we veel over haar leven via haar eigen woorden. Schriftelijk – en soms naar buiten gesmokkeld op de binnenkant van de longyi, de katoenen wikkeldoek, van een dienstbode – en meer recent mondeling. Tot haar mooiste teksten behoren het klassieke essay uit het begin van de jaren '90 over ‘de vrijheid van angst', haar Reith-lezingen op de BBC, die vorig jaar via een videolink werden uitgezonden en haar Nobel-lezing, vorige zaterdag in Oslo. Ze kunnen de vergelijking met het beste werk van Havel doorstaan en tonen een bewustzijn dat even spiritueel en literair is als politiek. Hoewel ze in haar eerste Reith-lezing zegt dat politieke vrijheid alleen op innerlijke spirituele vrijheid gebaseerd kan zijn, zal het evenwicht tussen het spirituele, het literaire en het politieke in haar vierde leven onvermijdelijk verschuiven. Net zoals dat bij Havel is gebeurd.

Ten tweede is er gewoonweg haar moed. Die moed, de essentiële voorwaarde voor de vrijheid, is een schaarse, kostbare en harde deugd. Vooral de eerste jaren huisarrest waren hard, toen ze gescheiden was van haar nog jonge kinderen, geïsoleerd en nog niet innerlijk bevrijd door de discipline van de boeddhistische meditatie. Maar, zoals ze het zelf met een bijna Victoriaans understatement uitdrukt: ‘Ik heb een koppig trekje'.

Zo kom ik bij het derde en minder vaak belichte kenmerk van haar leven en werk: de vermenging van oost en west. In haar Nobel-lezing gebruikte ze bijvoorbeeld veel ouderwetse, literaire, bijna Anglicaans aandoende Engelse uitdrukkingen, maar ging ze ook diep in op de zes grote dukha – vrij te vertalen als vormen van lijden – van het boeddhisme en hun implicaties op het persoonlijke leven en de politiek. Bij haar staan die twee tradities niet naast elkaar – laat staan tegenover elkaar – maar gaan ze volledig in elkaar op. In zijn toespraak in het Latijn, de historische taal van het Westen, stelde de publieke orator van de universiteit van Oxford haar tijdens de uitreiking van het eredoctoraat voor als een ‘ster van het oosten' (‘praesento stellam orientalem'). Maar in haar eigen persoonlijke en aangrijpende antwoord zei ze dat goede universiteiten ‘eerbied leren voor het beste van de menselijke beschaving, dat uit alle delen van de wereld komt'.

Die boodschap heeft een bijzondere betekenis, nu een relatief in verval rakend Westen moet leren leven met een krachtig herrijzend Oosten. Rudyard Kipling, een van haar favoriete Engelse auteurs, schreef de beroemde woorden ‘maar er is geen Oosten en geen Westen... wanneer twee sterke mannen oog in oog staan met elkaar'. In het geval van Aung San Suu Kyi moeten we dat veranderen in ‘en er is zowel een Oosten als een Westen wanneer een sterke vrouw oog in oog staat met de generaals en met de wereld'.

DS, 23-06-2012 (Timothy Garton Ash)