Strijd om de terminologie: vindt er een genocide plaats in Gaza?


Volstrekt zich in Gaza een genocide? Is Hamas meer dan een terreurbeweging? Vanaf wanneer kun je een bombardement als disproportioneel geweld omschrijven?


Nog meer dan in andere oorlogen liggen woorden in het Israëlisch-Palestijns conflict onder de loep. De keuze voor bepaalde termen verraadt vaak het gekozen perspectief. Luc Walleyn, mensenrechtenadvocaat bij onder meer het Internationaal Strafhof, is voor De Standaard een belangrijk ijkpunt.


De EU en de VS kwalificeren Hamas als een terreurgroep? Maar is het in feite geen gewapende militie die een oorlog ontketende?

“Vreemd genoeg hebben sommigen de indruk dat je het geweld door Hamas vergoelijkt door niet over terrorisme te spreken. Maar Hamas is inderdaad een gewapende groep die een van de strijdende partijen is in een gewapend conflict, dat overigens niet op 7 oktober begon. De wandaden van Hamas kunnen dan ook juridisch het best omschreven worden als oorlogsmisdaden, ook al gaat het om terreur tegen de burgerbevolking. Dat is belangrijk want dergelijke misdaden moeten niet worden getoetst aan de terrorismewetgeving, maar aan het internationaal humanitair recht. De indruk dat terrorisme erger is dan oorlogsmisdaden, is niet terecht. Een daad van terrorisme is in veel gevallen een aanslag met al bij al beperkte omvang, terwijl het bij oorlogsmisdaden kan gaan om massamoorden met duizenden doden. Oorlogsmisdaden worden dan ook bijna altijd zwaarder bestraft en kunnen in tegenstelling tot terroristische acties ook vervolgd worden voor internationale rechtbanken. In België zijn oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid strafbaar met levenslange opsluiting. Ze moeten ook altijd voor het hof van assisen komen, terwijl daden van terrorisme in regel door een correctionele rechtbank worden behandeld.”


Wanneer is er dan sprake van misdaden tegen de mensheid?

“Die kwalificatie gebruik je voor een veralgemeende of stelselmatige aanval op de burgerbevolking. De massamoorden door Hamas van 7 oktober kun je zeker als misdaden tegen de mensheid omschrijven door hun systematisch karakter en het feit dat ze burgers viseerden.”

“Hetzelfde geldt voor de aanvallen van het Israëlische leger tegen de bevolking van Gaza. De Israëlische overheid beweert weliswaar dat de aanvallen alleen tegen Hamas gericht zijn en dat burgerslachtoffers een betreurenswaardige vorm van collateral damage zijn. Maar uit de feiten blijkt dat het Israëlische leger ook de bevolking hard wil straffen. Ze gaan ervan uit dat de Palestijnen in Gaza Hamas sowieso steunen en dat er een collectieve schuld is voor de massamoorden op 7 oktober. Sommige Israëlische ministers hebben dat ook al uitdrukkelijk verklaard.”


Kunnen we dan spreken van genocide?

“Verschillende Israëlische ministers hebben verklaard dat de hele bevolking van Gaza uitgeroeid moet worden. Dat zijn genocidaire uitspraken. Aanzetten tot genocide is op zich een misdaad van genocide, ook als dat zonder gevolg blijft, maar de vraag is of er al een genocide aan de gang is. Je zou kunnen zeggen dat die bewuste ministers een machtige positie bekleden en dat hun genocide-uitspraken een impact kunnen hebben op het slagveld. Tegelijk is het niet zo dat Israëlische soldaten bij een doortocht in een dorp of een wijk alle burgers beginnen uit te moorden. Het Israëlische leger probeert ook de indruk te vermijden dat het burgers viseert door pamfletten uit te gooien met ingewikkelde plannetjes die de doelwitten aantonen, maar die lijken vooral voor de buitenwereld bedoeld.”

“Hamas maakt het moeilijk genocide te bewijzen door militaire doelen te verbergen onder civiele constructies. Het onderscheid tussen strijders en burgers wordt vertroebeld, zo ontstaat voor Israël de ruimte om het excuus op te werpen dat ziekenhuizen en scholen legitieme militaire doelen zijn waarop ze gigantisch veel bommen kunnen gooien.”


Dan valt meestal de term proportionaliteit. Wat betekent die term in het oorlogsrecht?

“Het betekent dat je als militaire overheid alles moet doen om burgerdoden te vermijden. Het Israëlische leger respecteert steeds minder die vereiste. De bombardementen op burgerwijken worden alleen maar heviger, en dat terwijl Israëlische grondtroepen in de gevechtszones actief zijn en de controle over de zone stilaan totaal wordt. Israël wil wellicht zo veel mogelijk soldatenlevens sparen, maar dat doen door massaal wijken te bombarderen is strijdig met het oorlogsrecht: als je duizenden Palestijnse burgerlevens opoffert om enkele soldaten te sparen, bezondig je je aan disproportioneel geweld.”

“Dat veel Hamasstrijders zich verschuilen in tunnels verhoogt de risico’s voor Israëlische soldaten, maar dat ontslaat het Israëlische leger er niet van om het principe van de proportionaliteit te respecteren. Zo was er die wijk in Jabalia die helemaal platgebombardeerd werd omdat een Hamas-commandant zich daar schuil hield: dat kan natuurlijk niet.”

“Een groot probleem voor juristen en journalisten is dat onafhankelijk onderzoek naar onder meer de tunnels onbestaande is. Onlangs diende een groep Israëlische vrouwenrechtenactivisten een dossier in bij het Internationaal Strafhof over seksueel geweld gepleegd door Hamas. Vervolgens kwam er vanuit Israël het verwijt dat het Strafhof en de VN zich niet duidelijk genoeg uitspreken over dat seksueel geweld. Maar onderzoekers van het Internationaal Strafhof krijgen van Israël geen toestemming om ter plaatse die beschuldigingen te komen onderzoeken. Hetzelfde probleem stelt zich voor claims over oorlogsmisdaden en genocide. Dat zijn zeer ernstige misdaden die zeer ernstig onderzocht moeten worden. Maar onafhankelijke onderzoeken zijn momenteel onmogelijk, zowel in Israël als in Gaza.”


Het Israëlische leger gaf de burgers van Noord-Gaza het bevel om naar het zuiden te vluchten. Maar ook het zuiden wordt bestookt. Wat zegt het internationale recht daarover?

“Op zijn minst kun je spreken van een gedwongen verplaatsing van een bevolkingsgroep, en ook dat is een misdaad tegen de mensheid. Er zijn ook al meerdere openlijke verklaringen geweest van prominente Israëlische extreemrechtse politici die zeggen dat de Palestijnen hun recht om in Gaza te wonen verspeeld hebben. ‘We moeten ze allemaal verdrijven.’ Als alle Palestijnen over de grens naar Egypte worden gedreven, is er een etnische zuivering, als de grens dicht blijft en het doden van burgers aanhoudt, wordt het een genocide, zeker als dat gepaard gaat met het belemmeren van de voedsel- en drinkwatervoorziening, het saboteren van de medische structuren en het verhinderen van humanitaire hulp. De internationale gemeenschap moet niet wachten op bewijzen van genocide om op te treden, maar er integendeel alles aan doen om die te vermijden.”


DS, 27-12-2023 (Koen Vidal)