Het arrest-Forrest: de vrijheidstest


Een cartoon op het omslag van een magazine die aanleiding geeft tot een veroordeling, het is voor de journalistiek een verontrustende boodschap. Het Hof van Cassatie heeft zo’n arrest herroepen en daar is de expressievrijheid van gediend, zegt Dirk Voorhoof. Ook al moet een volgende uitspraak in beroep nog worden afgewacht.


Het magazine MO* publiceerde in maart 2006 een dossier over de Democratische Republiek Congo. Onder de titel ‘Kabila en Forrest in tango mortale. Congo vergooit zijn kroonjuwelen’ werd een verklaring gezocht waarom de winsten die worden gemaakt met de immense bodemrijkdommen, de lokale bevolking nog steeds niet ten goede komen. In het dossier, geschreven door John Vandaele, werd ook verwezen naar enkele grote mijncontracten die de groep Forrest binnenhaalde. De cover van MO* toonde een cartoon met de vermelding ‘George Forrest: Koper-Koning van Congo’. De karikatuur, in de vorm van een postzegel, verwees naar de voormalige president van Zaïre, Sese Seko Mobutu.

Forrest eiste een forse schadevergoeding voor wat hij beschouwde als een leugenachtig en lasterlijk artikel en een kwetsende cartoon, die zijn eer en goede naam aantastten. Met het artikel in het magazine over de Congolese mijnindustrie bleek evenwel niets aan de hand: Forrest moest immers aanvaarden dat een opiniërend magazine als MO* betrouwbare, relevante en diepgravende analyses over economie en ontwikkelingsvraagstukken publiceert. Dat de persoon en het bedrijf van Forrest daarin op kritische wijze ter sprake kwamen was daarom nog niet beledigend, lasterlijk, kwetsend of leugenachtig.


Beledigende cartoon

Net als de rechtbank vond ook het hof van beroep dat de cover met de karikatuur van Forrest evenwel niet door de beugel kon. Het hof dreef de schadevergoeding ten voordele van Forrest op van 1 euro naar 5.000 euro, wat nog steeds een stuk minder was dan de 50.000 euro die Forrest zelf had gevorderd.

Het hof oordeelde dat de karikatuur in kwestie ‘de goede naam van Forrest manifest onnodig en doelbewust aantast’ en dat MO* de bedoeling had Forrest ‘aan de publieke verachting bloot te stellen’. De cartoon voegt, aldus het arrest, ook niets toe aan het artikel over Forrest en de mijnontginning in Congo. Het arrest voerde aan dat de cartoon van Forrest niet beantwoordde aan de werkelijkheid en dat het niet ging om objectieve berichtgeving.

Het zat er een beetje aan te komen dat een dergelijke motivering moeilijk overeind kon blijven. Er zijn immers maar weinig cartoons of spotprenten die beantwoorden aan de voorwaarden van objectieve berichtgeving en getrouwe weergave van de werkelijkheid. Het arrest poneerde ook dat de cartoon een niet-toegelaten overdrijving bevatte en dat MO* geen satirisch magazine was. Dat de cartoon op de cover (en op de website) van MO* stond ‘met het oog op de maximale verspreiding van het magazine’ werd ook als argument aangehaald. En bovendien: Forrest is geen politicus, maar een zakenman. MO* had dus meer respectvol met Forrest moeten omgaan, aldus het arrest.

Geen van deze argumenten kwam evenwel ook maar in de buurt van een pertinente motivering waarom een overheidsinmenging tegen de bewuste cartoon ‘nodig’ was in een ‘democratische samenleving’. Het hof leek daarmee het recht op (journalistieke) expressievrijheid zoals beschermd door artikel 10 van het Europees Mensenrechtenverdrag helemaal op zijn kop te zetten. Er moet immers niet aangetoond worden dat een uiting van een opinie via tekst of beeld nodig is of iets toevoegt: er moet pertinent en overtuigend gemotiveerd worden waarom een overheidsinmenging in de expressievrijheid van een cartoonist, journalist, hoofdredacteur of uitgever ‘nodig is in een democratische samenleving’. En die motivering was compleet afwezig in het arrest dat de MO*-cartoon veroordeelde.


Naar de prullenmand

Het Hof van Cassatie heeft in zijn arrest van 28 november 2014 geen genoegen genomen met de benadering en motivering van het Brusselse hof van beroep (DS 20 december). Het Hof van Cassatie inspireert zich op de rechtspraak van het Europees Mensenrechtenhof, dat slechts onder heel specifieke voorwaarden en mits er zeer ernstige redenen zijn een overheidsinmenging tolereert. Dit staat in heel schril contrast met het nu vernietigde arrest van het Brusselse hof, dat op onbetamelijke wijze de rechtspraak van het Europees Hof ‘als niet ter zake dienend’ afwees.

Dat de veroordeling ongedaan is gemaakt is niet enkel een opsteker voor MO* als onafhankelijk magazine, dat rapporteert over mondiale ontwikkelingen, maar is vooral een belangrijk signaal voor wie verantwoordelijk is voor cartoons, karikaturen, covers en spotprenten in kranten, magazines en op online nieuwsplatforms.

De zaak wordt nu doorverwezen naar het hof van beroep in Antwerpen. Het is dus nog even afwachten waar dit rechtscollege de grens trekt inzake journalistieke expressievrijheid, satire en spotprenten. Het recente cassatiearrest geeft wel al wat meer ademruimte na de aanvankelijk beklemmende veroordeling wegens de schalkse Forrest-cartoon.

Dirk Voorhoof, hoogleraar mediarecht en auteursrecht aan de UGent en de Universiteit van Kopenhagen


DS, 22-12-2014

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB