actualiteitsforums - Enkele post bekijken

‘Verzuip den Pruis lijk een ratte’

De Duitsers rukken op aan de IJzer. Tot de Belgen het slagveld onder water zetten. Wie is de redder des vaderlands? Zoals meestal heeft het succes vele vaders.

De toogstrategen in de Westhoek kunnen er niet over zwijgen: ‘Waarom verzuipen ze den Pruis niet lijk een ratte? Waarom steken ze ’t water niet?’ Eind oktober zijn de Duitsers al over de IJzer geraakt terwijl het Belgische leger vertwijfeld standhoudt achter de spoordijk Nieuwpoort-Diksmuide. De enige redding is een gecontroleerde overstroming van de polder tussen de spoorlijn en de IJzer, denken de plannenmakers van de generale staf. Die ligt drie tot vijf meter onder vloedniveau. Maar intussen is al het ervaren sluispersoneel al naar Frankrijk geëvacueerd.

Met wat geluk duikelen de militairen Veurnenaar Karel Cogge op, al dertig jaar opzichter bij de Polder Noord Watering Veurne. Cogge is een halve analfabeet, maar hij kent het ingewikkelde netwerk van sluizen en verlaten als zijn broekzak. Hij maakt de kolonels meteen een illusie armer: het heeft geen zin de sluizen van een afstand stuk te schieten. In dat geval lopen ook de Belgische stellingen onder, want de kuip is lek. Eerst moeten 23 doorgangen en duikers onder de spoorberm gedicht worden. De sapeurs-pontonniers kunnen op den duur geen zandzak meer zien.

Lekkende kraan

Cogge is al 59 en niet meer zo best te been door astma en bronchitis. Dat belet hem niet er op 26 oktober bij nacht opuit te trekken om het Kattesas te openen. Dat sas voedt echter de polder nauwelijks. De overstroming lijkt meer een lekkende kraan. Pas als drie dagen later ook de verlaten van Veurne Ambacht in het niemandsland worden opengegooid, stroomt het zeewater onhoudbaar de polders binnen. De Duitsers weten niet wat hen overkomt: volgens hun stafkaarten liggen de polders boven zeeniveau. Al snel staat het water tot hun knieën. De overstroming gaat 35 kilometer ver over een breedte van vijf kilometer. Het Duitse offensief loopt vast in het slijk.

Met deze operatie heeft de oude Cogge niets te maken. Het is het werk van een acht jaar jongere avonturier, Hendrik Geeraert, een werkloze binnenschipper uit Nieuwpoort, gescheiden vader van acht kinderen en een zuiplap bovendien. Niet meteen de klei waaruit een redder des vaderlands geboetseerd wordt. Vier nachten op rij draait Geeraert de sluisdeuren open en haalt de schotbalken dieper in het achterland op.

Grote held

Aanvankelijk is Karel Cogge nog de grote held van de overstroming. Op 4 november 1914, meteen na het einde van de Slag om de IJzer, krijgt hij uit de handen van koning Albert het kruis van ridder in de Leopoldsorde. Na de oorlog wordt hij gepromoveerd tot sluismeester en als hij afzwaait, krijgt hij in 1922 een staatspensioen van 3.000 goudfrank. Helaas, de zieke man overlijdt al één maand later. Hij wordt opgebaard in het stadhuis van Veurne. Later krijgt hij ook een straatnaam en een bronzen borstbeeld in zijn geboortestad.

De faam van Cogge is intussen al wel een tijdje overvleugeld door die van Hendrik Geeraert. De hele oorlog blijft ‘le père Henri’ actief bij het geniebataljon dat de sassen en dijken rond de IJzer controleert. En als de populaire grapjas bij een ongeluk in 1915 twee ribben breekt, krijgt hij in het ziekenhuis zelfs bezoek van koningin Elisabeth. Na de oorlog bloeit het slagveldtoerisme en de werkloze Geeraert verhuurt zichzelf als gids of als bezienswaardigheid aan rijke burgers die ‘de verwoeste gewesten’ bezoeken. De drank sloopt niet alleen zijn lichaam, maar ook zijn geest. Begin 1924 wordt Geeraert, ‘een grote vijand van volle en van lege glazen’, voor het eerst geïnterneerd in een krankzinnigengesticht in Brugge. Hij sterft in 1925, niet eens 62 jaar oud. Op zijn sterfbed krijgt ook hij het kruis van ridder in de Leopoldsorde en een begrafenis met militaire eer is zijn deel.

Mythe

De mythe wordt al snel groter dan de man zelf. In patriottische geschriften wordt Geeraert bejubeld als ‘eresluiswachter’, ‘held der sassen’ en ‘redder van het leger’: het kan niet op. Het hoogtepunt van zijn roem komt in 1950 als zijn beeltenis het nieuwe bankbiljet van duizend frank siert, met aan de andere kant koning Albert. In Veurne komt er hevig protest: en onze Karel Cogge dan? Een stammenoorlogje dreigt even in de Westhoek.

Met het verdwijnen van het bankbiljet verdwijnt ook Geeraert in de vergetelheid. De officiële geschiedschrijving focust vooral op de rol van Cogge. De dronkenlap Geeraert is te veel een maatschappelijke outcast. Ook al was hij het die de overstroming op het terrein waarmaakte. De waterrat had allicht niet de hersens, maar in elk geval wel het lef.

DS, 25-10-2014 (Gilbert Roox)