Met pijl en boog tegen Duitse kanonnen


Bij Bergen komt het tot een eerste zwaar treffen tussen Britse en Duitse troepen. ’s Nachts komt de engel Sint-Joris de omsingelde Britten te hulp. De Battle of Mons kreeg mythische allures in Groot-Brittannië.


Soldaat Sidney Frank Godley van de Royal Fusiliers is stomverbaasd wanneer hij Duitse infanteristen in dichte linies ziet oprukken aan de overkant van het kanaal. Het is zondagmorgen negen uur, de mist hangt nog boven de velden, maar het belooft een mooie dag te worden. De compagnie van Godley heeft zich de vorige dag ingegraven aan de spoorwegbrug van Nimy. Achter zich zien ze het mooie belfort van Bergen oprijzen.

De Royal Fusiliers behoren tot het British Expeditionary Force, een klein, maar goed getraind en zwaar bewapend beroepsleger van 80.000 gestaalde soldaten. De troepenmacht is een week eerder geland in Noord-Frankrijk ten gevolge van een Frans-Brits akkoord dat geen van beide landen de schending van de Belgische neutraliteit ongestraft zou laten.

Hier bij Bergen, achter het kanaal Bergen-Condé en het Centrumkanaal, wil het Britse Expeditieleger de opmars van het Duitse Eerste Leger 24 uur ophouden. Het Franse Vijfde Leger heeft ten oosten van hen stelling ingenomen tussen Samber en Maas. Er zijn de voorbije dagen al enkele schermutselingen geweest tussen Britse en Duitse cavaleristen. Twee dagen geleden heeft soldaat Edward Thomas bij Casteau het eerste Britse schot afgevuurd sinds Waterloo.


Onverdedigbaar

De Duisters zijn verrast door de aanwezigheid van de Britten. De Britten zullen op hun beurt verrast worden door de Duitse getalsterkte (drie tegen een) en de overweldigende vuurkracht van de Duitse artillerie. Maar voorlopig kijkt Frank Godley vooral met ongeloof naar de grijze uniformen die en masse, maar traag en goed zichtbaar door de velden naderen. Wanneer het order klinkt, hebben de Britse infanteristen hun tegenstanders maar neer te knallen. Hun Lee Enfield is het beste geweer ter wereld. Geoefende soldaten vuren er vijftien tot twintig trefzekere schoten per minuut mee af, tot op 270 meter afstand. De Duitse soldaten hebben het gevoel dat ze op een muur van mitrailleurvuur aflopen.

Toch houden de Britten geen stand tegen de Duitse overmacht. Hun stelling in een boog van het kanaal is zo goed als onverdedigbaar, want ligt aan drie zijden onder vuur. Kort na de middag wordt het bevel tot terugtrekking gegeven. Luitenant Dease, die de mitrailleur bedient, raakt voor de vijfde keer gewond en wordt geëvacueerd. Soldaat Godley neemt vrijwillig het wapen over en dekt gedurende twee uur de terugtocht. Wanneer ook hij wordt getroffen, heeft hij nog de kracht om de mitrailleur in het kanaal te gooien, voor hij krijgsgevangen wordt gemaakt. Godley en Dease zullen na de oorlog de hoogste onderscheiding voor moed ontvangen, het Victoria Cross.


Pijl en boog

Op verschillende plekken aan het kanaal breekt het Britse front. Gedisciplineerd en keihard vechtend plooien de verschillende bataljons van het expeditieleger zich terug op een nieuwe verdedigingslijn. De Britten maken zich sterk daar stand te kunnen houden. Ze hebben de Duitsers immers zware verliezen toegediend. Bij de vijand dringt het besef door dat Parijs dan toch niet om de hoek ligt.

Om twee uur ’s nachts bereikt slecht nieuws het hoofdkwartier van het Britse Expeditieleger. De Franse lijn bij de Samber is gebroken. De Britten dreigen omsingeld en vernietigd te worden. Chaos en verwarring slaan toe.

‘Maar op dat moment komt een zeer verwarde officier naar ons toe met de vraag of we niets vreemds hebben gezien. Hij wijst naar de hemel en ik zie heel duidelijk een vreemd licht waarin ik drie vormen herken. De middelste lijkt gespreide vleugels te hebben’, zo zal een anonieme korporaal een jaar later vertellen.

Het zijn engelen die, gewapend met pijl en boog en onder bevel van Sint-Joris, de Duitse opmars voldoende ophouden zodat het Britse expeditieleger haar strategische terugtocht kan organiseren.


Propaganda

Het verhaal van de engelen duikt voor het eerst op in een fictief verhaal van Arthur Machen in de London Evening News, op 29 september 1914, maar gaat al snel een eigen leven leiden. Verschillende soldaten zullen achteraf bevestigen dat ze in de noodlottige nacht van 23 op 24 augustus 1914 effectief werden gered door engelen.

Hallucinaties? Collectieve psychose? Waanbeelden van zwaargewonden of soldaten in schok? De Engelen van Bergen groeien uit tot een van de sterkste Britse mythes uit de Eerste Wereldoorlog. Kunstenaars zetten de legende om in beeld, muziek en doek. Priesters verkondigen het verhaal van op de preekstoel en spiritualisten laten er duizenden exemplaren van drukken. Maar vooral voor de Britse oorlogspropaganda, dringend op zoek naar vers kanonnenvlees, is de collectieve hysterie het welkome bewijs dat God de zijde van de geallieerden heeft gekozen.


DS, 23-08-2014 (Lieven Sioen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB