Directe democratie is einde van de vrijheid


Bij referenda moeten mensen meebeslissen over zaken waar ze meestal geen enkel verstand van hebben. De uitslag is niet de wil van het volk maar wordt vooral bepaald door degenen die het volk weten te sturen.
Ulli d’Oliveira breekt een lans voor de directe democratie (Podium, 15 november) met een beroep op de volkssoevereiniteit, de leer die de macht en de bevoegdheden van staatsorganen gelegitimeerd ziet in de volkswil. Zijn betoog klopt theoretisch goed maar er spreekt weinig realiteitszin uit.


Voorstanders van meer directe democratie zouden eens moeten luisteren naar Plato. Deze leefde in de nadagen van Athene’s bloeitijd en de morele en culturele onttakeling die hij overal om zich heen waarnam, weet hij voor een belangrijk deel aan de democratie. Athene kende geen representatieve democratie, maar wat we nu een directe democratie zouden noemen. In de volksvergaderingen mochten vrije burgers (mannen) hun stem uitbrengen over belangrijke staatszaken. In zijn boek de Republiek laat Plato wat gedachten hierover gaan. ,,Wanneer je een probleem met je gezondheid heb, ga je naar de dokter, als je tafel kapot is, laat je een timmerman komen maar waarom’’, zo vraagt hij zich af, ,,worden in een (directe) democratie de belangrijkste beslissingen in de samenleving aan amateurs en leken overgelaten?’’ Meer directe democratie invoeren in de vorm van correctieve en adviserende referenda, volksinitiatieven en dergelijke zou ons de problemen brengen die Plato in zijn tijd al signaleerde: mensen (moeten) gaan meebeslissen over zaken waar ze niet genoeg van weten. Neem nu het referendum over de Europese Grondwet. Veel Nederlanders hadden de Grondwet (of de samenvatting) niet gelezen en wisten maar amper waar het nu precies over ging. Waar kennis ontbreekt, ontstaat ruimte voor manipulatie. Een kwakzalver zal bij een dokter geen poot aan de grond krijgen, maar bij mensen die weinig van medische zaken weten, kan hij handig inspelen op onwetendheid en angsten en hen van alles aansmeren. Bij referenda over moeilijke kwesties zal de uitslag vermoedelijk niet bepaald worden door de volkswil, wat die ook mag wezen, maar door diegenen die erin slagen het volk te laten willen wat zij willen. Denk bijvoorbeeld aan de briljante nee-campagne van de SP tegen de Europese Grondwet.

Dat de burger niet goed geïnformeerd is over politieke kwesties, is overigens geen verwijt aan de burger. Er zijn veel te veel politieke kwesties, en niet alleen zijn die buitengewoon ingewikkeld, maar ook zijn zij sterk met elkaar verstrengeld.

De burger zou er een dagtaak aan hebben om zichzelf van alle relevante informatie op de hoogte te stellen en dan is hij nog niet eens aan de verwerking van het materiaal toegekomen, laat staan aan een beargumenteerde mening over een kwestie. Zijn tijd voor het verzamelen van informatie over politiek is echter beperkt. Hij is daardoor gedwongen om zeer economisch zijn informatie te verzamelen uit het enorme aanbod. Studies laten zien dat de gemiddelde burger dit doet door de politiek van een afstandje in de gaten houden waarbij hij vertrouwt op ’waakhondorganisaties’, activisten, ngo’s en kritische journalisten. Hij gaat ervan uit dat deze op tijd alarm slaan als er iets verkeerd dreigt te gaan. Men spreekt in dit verband ook wel over ’the monitorial citizen’ (in plaats van ’the well informed citizen’). De monitorende burger kun je vergelijken met ouders in een zwembad die met hun eigen activiteiten bezig zijn en intussen ook zo af en toe een blik op de kinderen werpen om te zien of er niet iets fout gaat. De representatieve democratie past uitstekend bij deze monitorende burger. Het openbare bestuur is in handen van professionals en de burger heeft de mogelijkheid van correctie bij de verkiezingen, mochten de professionals er een zootje van maken.

Directe democratie daarentegen vereist dat een substantieel deel (liefst een meerderheid) van de bevolking politiek goed geïnformeerd is, en dat is geen haalbare kaart. Daarbij is directe democratie een vorm van misleiding. Je geeft daarmee de burger ten onrechte de indruk dat hij goed kan meebeslissen over zaken waarin hij niet deskundig is. Ten tweede suggereer je dat je de burger meer bij de politiek betrekt, maar dat is nauwelijks het geval. Neem weer even de Europese Grondwet. Er is jaren over gedebatteerd en eindeloos veel energie in gestoken. Met een simpele druk op een knopje in het stemlokaal bij mij om de hoek kan ik mijn neen uitspreken over zo’n voorstel ook al heb ik nauwelijks een idee waar het over gaat. Wat drukt mijn neen nu eigenlijk uit? Het kost me geen enkele inspanning en vijf minuten later kan ik vanuit mijn luie stoel de Champions League gaan kijken. Is dit politieke betrokkenheid? Een protestmars of een demonstratie laat al veel meer betrokkenheid zien. Wat dat betreft moeten we vrezen voor wat sommige e-democracy noemen, iets waar Bill Gates ons warm voor wil maken. Voor het uitbrengen van een stem hoef je dan niet eens meer je huis uit. Die weg moeten we niet inslaan. De representatieve democratie is, om met Churchill te spreken, de beste van alle slechte staatsvormen.

Drs. Alexander von Schmid is docent ethiek aan de Hogeschool Rotterdam


Trouw, 22-11-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB