Vertrouwen is goed, controle is beter. Helaas is dat adagium ook in het onderwijs ingevoerd


Topeconomen Paul De Grauwe en Koen Schoors wisselen elkaar af en schrijven over mens, wereld en economie. Vandaag: Koen Schoors over de onderwijshervorming.


Er is al maandenlang een discussie aan de gang over de onderwijshervorming die door de volgende Vlaamse regering definitief vorm zal krijgen. Elke partij lijkt het bereikte akkoord over de onderwijshervorming anders te interpreteren. Bovendien wordt de geplande hervorming slechts zeer geleidelijk ingevoerd, moeten er nog heel wat beslissingen over de toekomstige structuur genomen worden door de volgende regering, en zijn er tussentijdse evaluaties voorzien die de hervorming nog een andere richting kunnen uitsturen. Men heeft dus eigenlijk vooral beslist om later te beslissen - volgens de politieke logica -over een plan voor het onderwijs. Dat pijnpunt kwam helemaal bloot te liggen tijdens de recente bitsige discussie tussen CD&V en N-VA over de onderwijshervorming.

Als we willen vermijden dat we in 2016 opnieuw moeten beslissen om nog later écht te beslissen, dan moeten we van de onderwijshervorming een van de cruciale punten van het komende Vlaams regeringsakkoord te maken. Onderwijs is immers de belangrijkste bevoegdheid en de grootste uitgave van de Vlaamse overheid. Het is hoog tijd om te illustreren dat we wat we zelf doen echt beter doen.

De hele discussie over de hervorming heeft ook een interessant debat uitgelokt over de planlast en de centralisering in het onderwijs. Daarbij ontspon zich een discussie tussen mensen in het onderwijs en mensen uit de adviserende en controlerende organen rond en boven het onderwijs. In de maatschappij en de economie van gisteren gold het adagium: vertrouwen is goed, controle is beter. Die filosofie is de laatste decennia helaas ook uitgerold in het Vlaamse onderwijs. We hebben een omvangrijk net van regeltjes en verslagen om het eigenlijke leerproces heen gespannen vanuit het idee dat dit de kwaliteit van het onderwijs zal waarborgen. Dit is niet alleen zo in het middelbaar onderwijs, maar ook in het hoger onderwijs.

Ondertussen is de bedrijfswereld echter tot het inzicht gekomen dat de nadruk op controle ten koste van autonomie wel werkt voor een klassiek productieproces in een fabriekshal, maar volledig contraproductief is als het gaat om innovatieve diensten. Daarom rijst nu langzaam de vraag of de controlefilosofie in het onderwijs niet te ver is doorgeschoten en de kwaliteit van het onderwijs eerder bedreigt dan waarborgt. Een school is immers geen fabriek.

De diepere discussie gaat over de eeuwige spanning tussen controle en autonomie. Er is gelukkig heel wat onderzoek dat spijkerhard het verband aantoont tussen autonomie en schoolefficiëntie. Schoolefficiëntie lijkt een lelijk woord, maar het meet gewoon hoe goed de school erin slaagt leerlingen iets bij te brengen, gezien de middelen en de aard van de instromende studenten. Uit internationaal onderzoek blijkt dat een juiste balans tussen autonomie en controle tot de beste schoolresultaten leidt. Belgisch onderzoek toont aan dat grotere schoolefficiëntie in Vlaanderen dan in Wallonië voor een belangrijk deel toegewezen kan worden aan verschillen in autonomie. De drang tot centralisatie in het Franstalige middelbaar onderwijs heeft dus de kwaliteit ervan negatief beïnvloed. Uit onderzoek dat zich alleen toespitst op Vlaanderen, dat werd verricht door collega's Verschelden, Hindriks, Rayp en mezelf, blijkt dat ook in Vlaanderen scholen met meer autonomie het duidelijk beter doen.

Met autonomie bedoelen we de mogelijkheid van schooldirecties en leerkrachten om bepaalde zaken zelf te beslissen zonder al te veel inmenging of planlast. Er zijn verschillende mechanismen die ervoor zorgen dat meer autonomie leidt tot betere scholen. Vooreerst is het duidelijk dat de directies en de leerkrachten veel betere en specifieke informatie hebben over de noden van hun leerlingen en de aanpak die werkt in hun specifieke schoolomgeving. Bovendien leidt autonomie in de regel tot meer betrokkenheid en intrinsieke motivatie van de leerkrachten, terwijl te veel controle en planoverlast leidt tot een sfeer van wantrouwen. Die sfeer vertaalt zich snel in de minimalisatie van de inspanningen en de neiging om nog slechts te doen wat expliciet wordt gemeten.

Indien scholen meer zelf beslissen zijn ze ook vaker zelf verantwoordelijk voor wat ze doen en wordt het voor ouders gemakkelijker om het onderscheid tussen verschillende scholen te maken. Via deze en andere mechanismen leidt meer autonomie, in combinatie met verantwoordelijkheid voor de resultaten, tot betere scholen. We mogen dan ook hopen dat deze wetenschappelijke inzichten worden meegenomen in de toekomstige schoolhervorming en dat de directies en leerkrachten in de nieuwe structuur nog de ruimte en het vertrouwen krijgen om zelf het verschil te maken.


DM, 29-04-2014 (Koen Schoors)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB