Kiev staat machteloos in het oosten


De Oekraïense president Oleksandr Toertsjinov is niet tegen een referendum over de toekomst van het land. Maar kan een federaal Oekraïne blijven bestaan?


De regering in Kiev heeft de orde in Oost-Oekraïne niet hersteld. Zondag sprak waarnemend president Toertsjinov stoere taal. Als de pro-Russische bezetters tegen maandagochtend de regeringsgebouwen in verschillende steden niet hadden ontruimd, zou het leger ingezet worden. Het ultimatum verstreek zonder dat er iets gebeurde. Integendeel, er kwam nog een stad bij waar de opstandelingen tot bezettingen overgingen. In minstens tien steden zijn nu al gebouwen bezet.

Kiev is duidelijk niet in staat zijn wil op te leggen aan het opstandige oosten. Toertsjinov vroeg zelfs de VN om een vredesmacht naar de oostelijke regio’s te sturen. Een weinig realistisch idee, omdat Rusland daarvoor zijn zegen moet geven.

Tegelijk stak de president een hand uit naar de opstandelingen. Hij liet weten dat hij niet gekant is tegen een referendum over een mogelijke federalisering van het land. Dat zou op 25 mei kunnen plaatsvinden, samen met de presidentsverkiezingen.


Simpel

Een federalisering van Oekraïne is een scenario dat al enige tijd circuleert als mogelijke uitweg uit het conflict. Vooral Moskou en de pro-Russische Oekraïners schuiven het naar voren. De oostelijke districten moeten meer autonomie krijgen en dan stoppen de vijandigheden tegenover Kiev, is de redenering. Maar is het zo simpel?

‘In principe klinkt het goed, maar ik betwijfel of het zal werken’, zegt professor Andreas Umland, die in Kiev de relaties tussen Rusland en Oekraïne volgt. Sinds zijn onafhankelijkheid in 1991 is Oekraïne een unitaire staat. Zo staat het in artikel 2 van de grondwet. Het land is opgedeeld in 24 districten, maar het wordt centraal bestuurd. Slechts één regio had een eigen parlement: de Krim.

‘En iedereen weet wat met de Krim gebeurd is. Het geeft meteen aan waarom veel waarnemers en burgers ernstige vragen hebben bij de wenselijkheid van een verdere federalisering. Velen zien het als een opstap naar een de facto tweedeling van het land waarbij het oosten aansluiting zal zoeken bij Rusland.’


Clausewitz

Dat is ook wat presidentskandidate Joelia Timosjenko voorspelt. In een opiniestuk vorige week uitte ze een aantal bezwaren. ‘Het is aantrekkelijk om de macht dichter bij het volk te brengen, en vaak werkt het ook. Maar Poetin is niet begaan met de goede werking van de Oekraïense democratie. Zijn ultiem doel is de oostelijke regio’s bij Rusland in te lijven. Om Clausewitz te parafraseren: federalisme is voor Poetin de annexatie, maar met andere middelen.’

Volgens de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergei Lavrov, is het niet in het belang van Rusland dat Oekraïne uiteenvalt. ‘We willen alleen dat alle burgers in het land evenveel rechten hebben.’ Maar volgens Umland is dat al het geval. ‘Ik associeer federalisme vooral met een bescherming van de minderheden. Maar in Oekraïne loopt de Russische minderheid absoluut geen gevaar. Het Oekraïens is weliswaar de enige officiële taal, maar in de praktijk kan iedereen het Russisch vrij gebruiken, ook docenten aan universiteiten.’

Toch zou het al helpen als de regio’s hun eigen gouverneur kunnen kiezen. Zo kreeg de Donetsk-regio pas een pro-Kiev-oligarch in de maag gesplitst als nieuwe gouverneur. Hetzelfde gebeurde in Dnjepropetrovsk.

Dat Toertsjinov een referendum overweegt, komt ook omdat hij ervan overtuigd is dat ‘een duidelijke meerderheid van de Oekraïners zal stemmen voor een ondeelbaar, onafhankelijk en democratisch Oekraïne’. Maar dat blijft een gok. Er is nooit een grootschalig onderzoek gedaan naar de voorkeur van de Oekraïners. ‘Sociologen hebben er altijd bewust hun handen van af gehouden’, aldus Volodymyr Paniotto, directeur van het Sociologisch Instituut in Kiev. ‘Kwestie van geen slapende honden wakker te houden.’

Zeker is dat de oostelijke regio’s, als ze meer autonomie krijgen, hun stem willen laten horen in het buitenlands beleid van het land. Lees: ze zullen eisen dat Oekraïne zijn steven naar het oosten wendt.


DS, 17-04-2014 (Dominique Minten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB