Waarom de term ‘achterlijk’ moet kunnen


In zijn column hekelde Marc Reynebeau de argumenten die Etienne Vermeersch aanhaalde om de islam ‘achterlijkheid’ toe te schrijven. Etienne Vermeersch dient de columnist van antwoord.


De column van Marc Reynebeau (DS 15 mei) heeft me echt ontgoocheld. Ik had van hem wel enig niveau verwacht. Mijn debat met Bert Anciaux in Reyers laat ging niet over de waarde van culturen. Ik heb vroeger vaak seminaries geleid waarin we naar criteria zochten om culturen te vergelijken en om die in positieve of negatieve zin te beoordelen. Het gebeurt zelden dat een cultuur in alle opzichten het hoogst of het laagst scoort. De term ‘achterlijk’ werd daar nooit bij gebruikt. Ook in publicaties vermijd ik dat. Eenmaal heb ik, om een precisering aan te brengen, vermeld dat, als iemand zegt dat de huidige islamcultuur ‘achterlijk’ is ten aanzien van de westerse, hij dan ook moet toegeven dat de westerse ‘achterlijk’ was in vergelijking met de Arabisch-Perzische van de 8ste tot de 12de eeuw. In die context was dat woordgebruik verantwoord.

Het onderwerp van het debat met Anciaux betrof echter niet een vergelijking van culturen, maar de aanval op de vrije meningsuiting die de resolutie van Anciaux in petto heeft. Behalve in een paar zinnen hecht Reynebeau, nochtans een journalist, daar blijkbaar weinig belang aan. Toch moet ik beklemtonen dat die resolutie in essentie over islamofobie gaat en dus ook over de rechten van een journalist. In de resolutie worden enkele mogelijke uitspraken over de islam veroordeeld, en ik wou aantonen dat het volstrekt legitiem zou zijn daar toch over te spreken. Ik had als voorbeeld de discriminatie van de vrouw kunnen behandelen, maar ik koos het – minder pijnlijke – van de wetenschappelijke ontwikkeling, en meer bepaald één van de mogelijke criteria om zoiets te beoordelen: het aantal Nobelprijzen. Reynebeau countert door de veertien Nederlandse met de vier Belgische prijzen te vergelijken. Natuurlijk zou zo’n vergelijking pietluttig zijn, maar één moslim-Nobelprijs (natuurwetenschappen) op bijna 1,5 miljard moslims, tegenover 130 op ongeveer 10 miljoen joden, dat is overweldigend: daar lopen zelfs de vergelijkingen van Reynebeau tegen te pletter.


Meningsvrijheid

De columnist stelt ook de vraag of ik de Belgische Nobelprijswinnaar Ilya Prigogine ook bij die joden reken. Iedereen weet dat men in die context ‘jood’ noemt wie van joodse afkomst is; godsdienstige en politieke overtuigingen spelen daarbij geen rol.

De cruciale vraag is hier of de invloed van een bepaalde cultuur wetenschappelijke en andere prestaties op hoog – of laag – niveau kan verklaren. Reynebeau vindt die Nobelprijs een weinig relevant criterium. Ook aan de houding tegenover de evolutietheorie hecht hij blijkbaar weinig belang. Wel, ziehier nog een kandidaat-criterium, om het af te leren. Zelfs volgens Arabische deskundigen worden jaarlijks meer boeken in het Grieks vertaald dan in het Arabisch. Niet relevant? En dit dan? Jaarlijks worden er meer boeken in het Spaans vertaald dan er sinds de 9de eeuw in het Arabisch vertaald zijn. Ik sta open voor verdere criteria.

Maar waarom gebruikte ik hier, uitzonderlijk, de term ‘achterlijk’? Wel, om duidelijk te maken dat meningsvrijheid inhoudt dat men zelfs het recht heeft uitspraken te doen die volledig fout zijn of door sommigen als beledigend worden ervaren. Als Reynebeau het daar niet mee eens is, moet hij het maar duidelijk zeggen. (Uitgesloten zijn alleen: laster, eerroof, negationisme, directe oorzaak van rampen of misdaden, en systematische aansporing tot racisme en discriminatie.) De journalist suggereert ten onrechte dat volgens mij moslims intellectueel niet kunnen excelleren. Ik heb over die achterstand op populatievlak enkele zinnige hypothesen, maar daarover ging dit debat niet.


De gouden tijd

Reynebeau verwijst ook naar de gouden tijd van de Arabisch-Perzische wetenschap. Ik heb die opmerking nu al zoveel keer moeten horen. Mag ik voor één keer, voor allen die mij daarop attent willen maken, vermelden dat ik bereid ben met hen een gesprek te voeren over de ‘intellectus agens’ bij Ibn Rushd. Ze hoeven mij ook niet uit te leggen wat de invloed was van al-Biruni en vooral van al-Khazini op Jordanus Nemorarius. Sinds 1960 bestudeer ik de Arabische wetenschap. Ik weet in welke mate al-Haitham de optica van Grosseteste, Roger Bacon, Witelo en Dietrich von Freiberg heeft beïnvloed. Alleen met de denkstappen van Qubt al-Din al-Shirazi heb ik nog problemen. Die mogen ze mij dan uitleggen.

Als iedereen zijn betweterigheid ter zake achterwege laat, kunnen we telkens over de grond van de thematiek discuteren en hier was dit het ‘maatschappelijk debat’ inzake de vrijheid van meningsuiting. Als ik het over een ander onderwerp heb, zal ik het duidelijk zeggen, en dan mag men gerust proberen me daar op te ‘pakken’.


DS, 17-05-2013 (Etienne Vermeersch)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB