Gelekt bestand toont geldstromen naar belastingparadijzen
Voor het eerst hebben onderzoeksjournalisten wereldwijd inzicht gekregen in de details van ruim honderdduizend offshore-bedrijven in belastingparadijzen. Een gelekt databestand van twee internationaal opererende trustkantoren blijkt de namen en bedrijven te bevatten van politici, wapenhandelaren, en tal van zakenmensen uit de Verenigde Staten, de voormalige Sovjet-Unie, Azië en Europa. Zo duiken de namen op van de campagneleider van de Franse president Hollande, de zoon van oud-Stasi-leider Mischa Wolf, de dochters van de Azerbeidzjaanse president Aliyev en vele anderen.
Het bestand van de trustbedrijven Portcullis TrustNet (PTN) in Singapore en Commonwealth Trust Limited (CTL) bevat zo'n 2,5 miljoen bestanden, waaronder interne e-mails en gegevens over meer dan 120.000 offshore-bedrijven in belastingparadijzen. De hoeveelheid documenten is het tienvoudige van wat Wikileaks naar buiten bracht aan Amerikaanse diplomatieke telexen. De inhoud is minstens zo fascinerend.
De afgelopen maanden onderzocht het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) samen met journalisten uit meer dan veertig landen - van onder meer de Washington Post, de BBC, de Guardian, de Süddeutsche Zeitung en Trouw - van wie de vennootschappen en trusts zijn en welk doel ze hebben. Sommige vennootschappen zijn zo goed afgeschermd dat dit niet is te achterhalen, maar in andere gevallen ontstaat stukje bij beetje een helder beeld wie er baat bij hebben.
Zo duiken 107 vennootschappen op die banden hebben met Griekse particulieren of bedrijven, waarvan er slechts vier bekend blijken bij de autoriteiten. Het Griekse ministerie van financiën gaat de zaak onderzoeken. Ook blijkt de dochter van de Filippijnse ex-dictator Ferdinand Marcos, Imee, de begunstigde van een trust op de Maagdeneilanden. Bij de Fillipijnse autoriteiten, die nog steeds op zoek zijn naar de miljarden die Ferdinand Marcos tijdens zijn bewind zou hebben weggesluisd, waren daarvan niet op de hoogte. Imee Marcos is inmiddels zelf gouverneur van een Filippijnse provincie.
Offshore-bedrijven zijn op zich een legaal onderdeel van het internationaal bedrijfsleven, niet iedereen die zo'n bedrijf bezit is een misdadiger. Sterker nog, ze zijn belangrijke en flexibele financiële schakels in het internationale handelsverkeer. Zo gebruiken multinationals en vermogenden de vennootschappen om belastingen te minimaliseren, een praktijk waar ook Nederlandse bedrijven volop van profiteren.
De belastingparadijzen worden echter ook benut om welvaart geheim te houden en zwart geld weg te sluizen. Zo schat James Henry, voormalig hoofdeconoom van MacKinsey, dat vermogenden voor 21 tot 32 biljoen dollar (21000 tot 32000 miljard) hebben weggezet in belastingparadijzen - grofweg de omvang van de Japanse en Amerikaanse economie gezamenlijk. De Wereldbank en de VN schatten in hun 'Stolen Asset Recovery Initiative' dat er jaarlijks (!) voor 1000 tot 1600 miljard aan crimineel verkregen geld internationaal wordt overgemaakt.
Daarbij wordt op grote schaal gebruik gemaakt van 'nominee directors' en 'nominee schareholders' - bedrijven (zoals Execorp of Sharecorp) of mensen die dienen om de werkelijke eigenaren uit het zicht te houden. Zo toont een analyse van de ICIJ, de BBC en The Guardian dat 28 'onechte directeuren' zeggenschap hadden over in totaal liefst 21.000 bedrijven.
Voorbeeld: de Magnitsky-zaak
Een voorbeeld van de dubieuze wijze waarop offshore-constructies worden gebruikt is de zogeheten Magnitsky-zaak. Dat schandaal is vernoemd naar de advocaat Sergei Magnitsky, die een belastingfraude van omgerekend 230 miljoen dollar ontdekte met bedrijven die ooit in bezit waren van een Amerikaanse investeerder. Als wraak belandde de advocaat zelf in de cel op beschuldiging van fraude, waar hij in november 2009 overleed - volgens zijn familie omdat hij was mishandeld en hem medische hulp was onthouden. Inmiddels houden de Russische autoriteiten een unieke, postume rechtszaak tegen de advocaat, om zijn 'schuld' vast te stellen. De functionarissen die de belastingfraude pleegden lopen nog gewoon vrij rond.
De fraude was volgens Magnitsky even simpel als effectief. Een groep criminelen wist door vervalsing van eigendomspapieren drie bedrijven in handen te krijgen van de Amerikaanse durfinvesteerder Hermitage Capital Management. Lid van deze groep was het hoofd van een belastingkantoor in Moskou. Haar kantoor besloot dat de drie bedrijven in de jaren daarvoor omrekenend 230 miljoen dollar teveel belasting hadden betaald en stortte dat bedrag per ommegaande terug. Het geld verdween vervolgens in razend tempo via bedrijven in acht verschillende landen naar bankrekeningen in Zwitserland en elders.
De gelekte database laat zien dat 26 van de minstens 40 vennootschappen die bij deze fraude zijn gebruikt, zijn opgezet door Commonweatlth (CTL). CTL is sinds 2009 eigendom van financiële dienstverlener Equity Trust, gevestigd in Amsterdam, onderdeel van de wereldwijde accountantsfirma TMF Group.
Een centrale rol in de Magnitsky-zaak speelde bijvoorbeeld het bedrijf Boily Systems, door CTL opgericht op de Maagdeneilanden in augustus 2007. Boily Systems werd formeel de eigenaar van de drie bedrijven, waarna ze werden opgedoekt en alle informatie kon worden gewist. De Amerikaanse eigenaar van Hermitage Capital Management, Bill Browder, die de bedrijven via rechtszaken probeerde terug te krijgen om het geldspoor te kunnen achterhalen, bleef zo achter met lege handen. Hij moest later via de rechter afdwingen dat CTL meewerkte aan het openbaar maken wie achter Boily Systems zat.
Ook blijkt uit de gelekte data hoe het trustkantoor CTL (misschien zonder het te weten) het wegsluizen van het geld mogelijk maakte. De echtgenoot van de Moskouse belastinginspecteur liet CTL op de Maagdeneilanden een bedrijf opzetten (Aikate Properties) dat rekeningen kon openen bij de Zwitserse bank Credit Suisse. Ook richtte CTL Quartell Trading (op Cyprus) op met hetzelfde doel. In een aanklacht die Hermitage Capital Management indiende bij de Zwitserse autoriteiten staat tot in detail uitgelegd hoe - voor zover nu bekend - de geldstromen liepen. De weggesluisde roebels werden omgezet in dollars, om te eindigen als cash op bankrekeningen of als vastgoed in Montenegro en Doebai.
Dit onderzoek is het resultaat van een samenwerking tussen het International Consortium of Investigative Journalists (
www.icij.org) in Washington en Trouw. ICIJ is een onafhankelijk netwerk van 86 journalisten in 46 landen die samenwerken op het gebied van grensoverschrijdende onderzoeken.
Blog Trouw, 04-04-2013 (Joop Bouma en Martijn Roessingh)