actualiteitsforums - Enkele post bekijken

God in Georgetown

Georgetown, vorige week. Al herfst, dat merk je aan het scherpe licht. Tegelijk nog zomer, de warmte die je voelt is echt. De universiteit, hoog op de heuvel, omringd door groen, wekt de geruststellende indruk dat nadenken geen kwaad kan. Dat wie elegant argumenteert nooit ongelijk heeft, ook al vergist hij zich. Amerika op zijn best.

Zes uur lang discussiëren we over recht en religie. In vier panels. Europeanen en Amerikanen. Wat mij altijd weer opvalt, is hoe complexloos verstandige Amerikanen met geloof omgaan. Ze zien er de donkere kantjes van, jazeker, maar niet uitsluitend. Al heb je in Stanford of Berkeley kleinere clubjes die godsdienst iets voor dummies vinden. Maar in Europa is het wantrouwen tegen elke vorm van religiositeit stukken groter. Geloof is bijgeloof. Waarom dat verschil?

Misschien omdat Amerikanen minder malen om de inhoud van geloof dan om geloof als daad. Ik heb Vlamingen zien afknappen op Christus’ maagdelijke geboorte, die zij niet helemaal ten onrechte technisch moeilijk uitvoerbaar achtten. Terwijl geloof niet voor een onwetenschappelijk doorbreken van natuurwetten staat, maar voor het ongrijpbare mysterie. God heeft niets met maagdelijkheid, met het tegendeel ervan evenmin.

Een tweede verschilpunt met de Verenigde Staten: de kennis van onze eigen religieuze traditie is ongeveer tot het nulpunt gedaald. Ondanks al die godsdienstlessen op school. Of dankzij. Wat dus niet klopt, is dat meer kennis leidt tot minder religiositeit. In Vlaanderen geldt: minder kennis leidt tot minder religiositeit. Minder kennis over religie dan. Want ik ontken niet dat veel landgenoten vlotter dan vroeger over de samenstelling van de neutronenbom discussiëren. Of over de koppakking, in schoon Vlaams joint de culasse , in mijn wereld een groots en ondoorgrondelijk mysterie waarbij de maagdelijke geboorte van Christus volkomen verbleekt.

Maar de religieuze cultuur dus. Ongeveer weg is ze. De Bijbelse taferelen die Giotto op de muren van de Scrovegni Kapel in Padua schilderde, zijn ons even vreemd als motieven van een boeddhistische tempel. Die verminderde religieuze kennis verklaart gedeeltelijk waarom wij het katholicisme verwerpen. We doen dat op basis van de overgebleven kennis: we weten iets over de inquisitie vroeger, seksueel misbruik vandaag. Maar voor een genuanceerde historische analyse hebben wij minder belangstelling dan Amerikanen. Die staan open voor traditie en cultuur. Zij zoeken ze. Wij niet. Omdat ze voor het oprapen liggen.

Er is een derde reden waarom Amerikanen tot geloof geneigd zijn, en Europeanen tot ongeloof: optimisme. Amerikanen leggen zich niet goedschiks neer bij de kloof tussen droom en daad. Ze willen hen samenbrengen. Vaak horen we dat meer welvaart tot minder religiositeit leidt. Als dat klopt, zou Amerika uit hetzelfde vaatje tappen als Europa. Wat niet zo is. Wanneer optimisme bepalend is voor een religieuze houding, klopt de tweedeling wel. Er zijn immers mensen die arm en optimistisch, en andere die rijk en pessimistisch zijn. Europeanen zitten in de tweede categorie. Ik zie ons overigens eerder arm worden dan optimistisch, een pessimistisch voorgevoel.

Ten slotte en vooral: religie heeft met geloof te maken, maar minstens evenveel met cultuur. Ze is wat je bezielt, staat stil bij het menselijke tekort, het heftige verlangen intenser te leven, echter te zijn, niet te missen wat ertoe doet.

Religie is meer dan geloof, zoals cultuur verder reikt dan kunsten. Religie en cultuur hebben nog meer gemeen: ze zijn geen versiersel, maar essentie. Ze slaan niet op de buitenkant, maar vragen om naar binnen kijken. Daarom is het bijzonder moeilijk je van hen te ontdoen, ook al zou je dat willen. Je kunt niet besluiten geen cultuur meer te hebben, zoals het niet lukt religieuze gevoelens voorgoed van je af te schudden.

Die onmogelijkheid is prachtig. Zowel religie als cultuur laat zien dat je zelf niet het laatste woord hebt. Om dat uit te leggen, te begrijpen, te aanvaarden, te beamen, zijn veel woorden nodig. Of beelden. Of klanken.

Je kunt neen zeggen tegen pausen. Gewone pausen. Cultuurpausen. Vergeefs trachten zij te bewaken wat ongrijpbaar is. Ze maken duidelijk wat religie en cultuur niet zijn. Daarom zijn ze nuttig. Religie en cultuur zijn dat niet. Ze zijn noodzakelijk.

DS, 18-10-2012 (Rik Torfs)