Abu Ghraib: waarom alleen kleintjes worden gestraft - Tien zondebokken voor Abu Ghraib
Lynndie England is schuldig bevonden aan mishandeling van Iraakse gevangenen in Abu Ghraib. Acht andere reservisten werden eerder al veroordeeld. Op een na kregen ze allemaal een gevangenisstraf. Hun onmiddellijke overste, Janis Karpinski, is de enige hogere officier die werd gestraft. Ze werd gedegradeerd. De tien zondebokken dragen evenwel niet alleen, en zelfs niet de grootste schuld.
HET moeilijkste, zei Lynndie England enkele maanden geleden in een tv-interview, is dat, als ik in de gevangenis beland, ik mijn zoontje niet zal zien opgroeien. De vader van dat zoontje is vermoedelijk Charles Graner (36). Hij werd beschouwd als aanvoerder van het groepje cipiers dat de Irakezen mishandelde en zit een celstraf van tien jaar uit. De 22-jarige England is geboren en getogen in Fort Ashby, in het straatarme Appalachengebergte van West-Virginia. Zoals vele arme en slecht opgeleide Amerikaanse jongeren ging ze in het leger. Dat biedt werkzekerheid. En zoals velen kon ze zich allicht niet voorstellen dat ze ooit in Irak zou terechtkomen.
Sinds 28 april 2004 is ze wereldberoemd. Die dag gingen foto's de wereld rond waarop ze staat te lachen met een naakte Irakees aan de leiband. Maandagavond is ze voor deze mishandelingen schuldig bevonden door een militaire jury. Eerder dit jaar werden al acht van haar collega's veroordeeld. Twee kregen een proces, zes gooiden het op een akkoordje met de aanklager in ruil voor een lichtere straf. Slechts een - Megan Ambuhl, die inmiddels met Graner is getrouwd - kwam weg zonder gevangenisstraf.
Ze hebben Iraakse gevangenen mishandeld, vernederd, ontmenselijkt. Dat staat buiten kijf. Het stuitende is dat ze de enigen zijn die moeten boeten voor de wandaden. England en haar collega's zijn niet de enige, zelfs niet de voornaamste, schuldigen voor het schandaal. In Abu Ghraib ging het niet om enkele rotte appels, maar om een verrot systeem. Daarvoor zijn tal van bewijzen:
De mentaliteit van de veroordeelde reservisten is ongetwijfeld weinig verfijnd, net als die van vele anderen die naar Irak werden gestuurd. Toen een website onlangs gratis toegang beloofde tot haar pornomateriaal in ruil voor beelden uit Irak, tartten sommige inzendingen de verbeelding. En in een gisteren door Time.com bekendgemaakt rapport van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) getuigt een militair dat ze in twee andere kampen in Irak heel vaak gevangenen mishandelden uit verveling of om hun frustraties af te reageren. ,,We deden het voor de lol. Het was een sport.''
Maar een legerleiding weet, of moet weten, dat ze van deze laaggeschoolden vechtmachines maakt, dat ze die jonge mensen in gevaarlijke en stressvolle situaties plaatst, en moet voorzorgen nemen. Dat niet alles pluis was in Abu Ghraib werd bevestigd door generaal-majoor Antonio Taguba, die op 31 januari 2004 naar Abu Ghraib werd gestuurd om de zaak te onderzoeken. Hij beschrijft de malaise onder de militairen die er werken, hun gebrek aan opleiding, de onderbezetting, hun frustraties, het falende leiderschap, het feit dat ze niet zijn opgewassen tegen hun taak.
Bovendien werd de militairen voorgehouden dat de gevangenen verantwoordelijk waren voor de dood van hun strijdmakkers en dat Irak mee achter de terreuraanslagen in New York en Washington zat. Hun prooien waren, met andere woorden, door en door slecht, eigenlijk geen mensen.
De wortels van het Abu-Ghraibschandaal liggen in Guantanamo, de Cubaanse basis waar gevangenen uit Afghanistan werden ondergebracht. Minister van Defensie Donald Rumsfeld besliste die gevangenen het statuut van unlawful combatant (onwettige strijder) te geven, waardoor de Conventies van Genève over de behandeling van krijgsgevangenen niet op hen van toepassing zijn. Die conventies zijn trouwens achterhaald door de oorlog tegen het terrorisme, adviseerde de juridische adviseur van het Witte Huis, Alberto Gonzales.
In Irak begon na de oorlog, die volgens president George Bush op 1 mei 2003 afgelopen was, de opstand. Dagelijks vielen er Amerikaanse doden. De regering en de legerleiding hadden er geen flauw benul van wie de aanslagen organiseerde en financierde. Ze wilden het onder meer van de gevangenen te weten komen. En dus werd generaal Geoffrey Miller eind augustus 2003 naar Irak gestuurd. Miller had voor Guantanamo een systeem ontworpen van straf en beloning om de gevangenen murw te maken voor ondervraging. Dat murw maken was de taak van de cipiers. De mishandelingen waarvoor England en de acht anderen zijn veroordeeld, vonden plaats in oktober en november 2003.
In het nieuwe HRW-rapport getuigt een militair dat hij zich ervan bewust was dat de mishandelingen die hij in Camp Tiger en Camp Mercury gadesloeg, overtredingen waren van de conventies van Genève, maar hij was ervan overtuigd dat dit alles in overeenstemming was met het officiële Amerikaanse beleid. Het was pas toen hij, na het uitlekken van het Abu-Ghraibschandaal, minister Rumsfeld in het Congres hoorde zeggen dat de VS in Irak de conventies letterlijk toepasten, dat hij begon te beseffen dat er iets niet in de haak was. Maar niemand van zijn oversten was bereid enige verduidelijk te geven. Als een iets hoger geplaatste en beter opgeleide militair al onder de indruk was dat de mishandelingen van hogerhand werden goedgekeurd, is het dan verwonderlijk dat reservisten als England dachten dat ze bevelen uitvoerden?
Overigens klaagden mensenrechtenorganisaties en het Rode Kruis al sinds het najaar van 2001 over de ,,wrede, onmenselijke en onterende'' behandeling van gevangenen. Maar de legerleiding en de politici verkozen de klachten te negeren, tot de foto's van England de wereld rondgingen. Toen het schandaal eenmaal was opengebroken, moesten er zondebokken worden gevonden. Want als de rotte appels niet uit de mand werden gehaald, zou dat een impliciete erkenning zijn dat het systeem verrot is.
Evita Neefs leidt de redactie Buitenland. Elke dag beantwoordt de redactie een actuele vraag.
www.hwr.org
©Copyright De Standaard, 28-09-2005