'Kies een vegetarische vis'
Wilde vis is duur en enkele soorten worden met uitsterven bedreigd. "Maar we kunnen nu al overstappen op soorten die gemakkelijk te kweken zijn", zegt voedselexpert Lars Charas. Hij bedoelt dan zeker geen kweekvis. "Kweekvis wordt nog steeds massaal gevoed met wilde vis. Dat schiet niet op."
De rijkere eetculturen nemen zonder uitzondering vlees of vis als uitgangspunt. Zonder die ingrediënten is het eigenlijk geen maaltijd, is het idee.
Blauwvintonijn
"Neem sushi", zegt voedselexpert Lars Charas. "Daarin zit traditioneel rauwe tonijn verwerkt en dan bij voorkeur de blauwvintonijn. De halve wereld eet inmiddels sushi. Vooral Japanners betalen er fors geld voor, want sushi zonder blauwvintonijn is voor hen ondenkbaar. Dat heeft de jacht alleen maar aangemoedigd, in plaats van die vis rust te gunnen om te herstellen. De blauwvin is zo intens bejaagd dat de soort nu op uitsterven staat."
De situatie bij de blauwvin is het meest acuut, maar voor andere soorten geldt ook al een rood licht. Kabeljauw uit de Noordzee bijvoorbeeld, of zwaardvis uit de Middellandse Zee. "Die laatste zee is rond 2025 leeggevist. Dat geldt ook voor de Oostzee. Tenzij er een enorme beleidswijziging plaatsvindt. Dat zit er niet in. De gevestigde belangen zijn te sterk", denkt Charas. "En zelfs als de EU zware verboden instelt, gaan grote vislanden als Spanje met hun gesubsidieerde boten de kusten van Afrika of Zuid-Amerika bevissen. Dat gebeurt nu al."
Kweekvis gevoed met wilde vis
De vis wordt steeds duurder betaald en dan komen de alternatieven in zicht. Zo werkt de markt, zegt Charas. "Maar waarom daarop wachten? We kunnen nu al overstappen op soorten die gemakkelijk te kweken zijn", zegt Charas. Hij bedoelt dan zeker geen kweekvis.
"Kweekvis wordt nog steeds massaal gevoed met wilde vis. Dus dat schiet niet op. Neem een zalm, er is twee à drie kilo wilde vis nodig om een kilo kweekzalm te produceren. Ik bedoel met name schelpdieren zoals mosselen, oesters en andere zogenoemde zeevruchten. Dat zijn eetbare dieren die je massaal kunt kweken. Er is genoeg plek voor."
Vissen op vegetarisch dieet
Dat veel mensen liever geen schelpdieren eten is voor Charas geen punt. "Dat ga je vanzelf wel eten als de vis op is." Maar geen nood, er is nog een andere mogelijkheid. "Er zijn vissen - tilapia, karper - die al op een vegetarisch dieet leven. Er zijn ook vissoorten als tong en schol die technisch gezien op mosselen kunnen leven.
"Als dat lukt heb je kweekvis die niet op wilde vis leeft. Je hebt dan wel een waanzinnige hoeveelheid mosselen nodig. Maar er is ruimte zat om dat te doen. Daarnaast zijn er nog vissen die op insecten leven. Zalm en forel bijvoorbeeld leven in het wild ook al van onder meer insecten."
Insecten
De techniek om insecten te telen is al ontwikkeld. De bedoeling daarachter is echter om mensen te voeden met insecten als alternatieve bron van dierlijke eiwitten. Hoewel in vele eetculturen het eten van insecten de normaalste zaak van de wereld is en de techniek daarom wordt opgeschaald, denkt Charas dat het een stap te ver is.
"Gebruik die insecten om vis mee te kweken. Mensen die het niet gewend zijn om insecten te eten, zijn heel lastig over te halen." Dat het kweken van vis met behulp van insecten nog niet is uitgeprobeerd ligt volgens Charas aan de prijs. "Het vangen van vis is nog te goedkoop om achter alternatieven aan te gaan." Vandaar dat in deze sushi is uitgegaan van schelpdieren of vegetarisch gevoede vis.
Zeewier en zeesla
De donkergroene, bijna zwarte vellen nori om de sushi heen zijn gemaakt van zeewier. Daar gebeurt nog veel te weinig mee, vindt Charas. "Zilte groenten als zeewier, lamsoor en zeekraal hebben een mooie toekomst. Zoet water is in sommige gebieden al schaars en zal nog veel schaarser worden. Daarentegen zijn er vele gebieden op de wereld met een zilte omgeving.
`Er zijn wat experimenten gaande met de teelt van zeesla en zeewier. Een combinatie van deze teelt en visteelt ligt voor de hand. Als je de poep van de vissen uit het kweekwater filtert hou je alle voedingstoffen binnenboord en sluit je de kringloop."
Ziltbestendige aardappelgewassen
Er kan echter nog veel meer gedaan worden. Charas: "We kunnen zeer bekende producten als biet en aardappels op zilte gronden telen. Biet komt oorspronkelijk uit zeegebieden in Zuid-Europa. Op Texel worden ziltbestendige aardappelgewassen getest. Verder dan af en toe een zilte overstroming is men nog niet. Wellicht kunnen genetische aanpassingen uitkomst bieden."
Een probleem bij zeegroenten is wel dat ze op zich niet erg voedzaam zijn. Je moet er veel van eten om aan de benodigde calorieën te komen. Voor deze gang, als onderdeel van een heel menu, maakt het echter niet uit.
Graskarpers en rijst in vijvers
Tot slot de rijst. Rijst is een product dat tijdens de teelt erg veel water nodig heeft (3.000 tot 10.000 liter voor een kilo). Charas: "Dat is op zich geen probleem als dat water weer wordt hergebruikt. Op de traditionele manier werd rijst verbouwd in vijvers waarin ook graskarpers rondzwommen.
`Op de vijverranden werden groenten verbouwd. Zo had de boer en zijn omgeving alle voedingsstoffen bij de hand. Dat water werd weer hergebruikt in wat lager gelegen vijvers. Zo kon dat water wel vijftien keer benut worden voordat het de zee in liep. Dat is dus een erg duurzaam kweeksysteem."
Rijst uit gebieden met veel droogte
De moderne teelt heeft echter andere eigenschappen. Rijsthandel is er nauwelijks, omdat de traditionele rijstproducerende landen vaak net voldoende hebben om hun eigen bevolking mee te voeden. Daarom stamt de rijst die wel op de internationale markt komt, vaak uit gebieden die dat eigenlijk niet aankunnen.
Charas: "Egypte bijvoorbeeld. Of Italië en Australië. Dat zijn gebieden met veel droogte. Het gebruikte water kan in die landen veel beter worden gebruikt voor producten met een hogere energiewaarde, zoals tarwe, aardappelen of oliepalm."
Bestrijdingsmiddelen
Ook het aloude sawa-systeem wordt bij het verbouwen van die exportrijst niet meer gebruikt. "Men probeert rassen te verbouwen die minder water nodig hebben. Dat betekent dat de symbiose met vissen en groenten onmogelijk wordt. Zo kan de industriële landbouw ook weer haar lievelingetje van stal halen: bestrijdingsmiddelen.
`Het gevolg is wel dat de Aziatische agrarische cultuur dreigt te verdwijnen. Vele rijstsoorten worden niet meer gebruikt en sterven uiteindelijk uit. Voedselzekerheid staat op het spel en honger is een wijdverbreid verschijnsel."
Kunnen we dan nog wel sushi eten? Charas: "Voor de traditionele ingrediënten kan een vervanging worden gevonden. Het rijstverbruik bij ons in het Westen is verwaarloosbaar vergeleken met Azië, maar het blijft wel een dilemma. Het beste is om in een toko plakrijst te kopen uit een traditioneel rijstland als China of Thailand."
Verzamel je eigen eten uit de natuur
Meer informatie op
www.feedinggood.com. Er is op de homepage een speciale tab voor Trouw-lezers gemaakt. Lars Charas beantwoordt graag vragen van lezers via de mail:
lars@feedinggood.com.
Blog Trouw, 31-10-2011 (Kees de Vré)