actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Guy Standing over het 'precariaat'

Onzeker, boos en gevaarlijk

Guy Standing, 'The Precariat - The new dangerous class'. Bloomsbury, 2011

De relschoppers in Londen, de opstandige jeugd in de Arabische wereld en de pleinbezetters in Spanje en Griekenland hebben volgens de Britse econoom Guy Standing wel degelijk iets gemeen. Door de crisis raakt de werkende middenklasse haar zekerheden kwijt. 'Dat is voer voor geweld of revolutie.'

Hij mocht deze week op de koffie bij de Europese Commissie. En volgende week wordt hij verwacht bij de Wereldbank. Dat is nieuw voor de Britse economieprofessor Guy Standing, van de universiteit van Bath. De linkse economist was al een veel gevraagd spreker voor ngo's, vakbonden en progressieve activisten wereldwijd. Maar zijn recentste boek The Precariat - The new dangerous class trok ook de aandacht van de grote steunpilaren van de geglobaliseerde vrijemarkteconomie. 'Omdat ze bang zijn', vertelt Standing na zijn bezoek aan de Commissie. 'De grote instellingen beseffen dat er een gevaarlijke onrust broedt onder brede lagen van de bevolking. Maar mijn gesprekspartners zijn ook bezorgd om hun eigen kinderen, want zij dreigen evengoed in het precariaat terecht dreigen te komen.'

Het precariaat is een neologisme van Standing, samengesteld uit 'proletariaat' en 'precair'. Een echte sociale klasse is het nog niet, daarvoor is de groep te divers, vertelt de hoogleraar. Ze bestaat uit hooggeschoolde jongeren zonder uitzicht op carrière, gespecialiseerde fabrieksarbeiders die nu de slechtbetaalde uitzendbaantjes aan elkaar rijgen, de miljoenen vrouwen in tweederangsjobs, migranten, de ontslagen bedienden van oudere leeftijd... Wat al die verschillende mensen wel gemeen hebben, is onzekerheid. Onzekerheid of ze morgen nog werk zullen hebben. Of het huis afbetaald raakt. Of het spaargeld niet zal verdampen. Of hun kinderen wel dezelfde welvaart zullen kennen als hun grootouders.

Standing: 'Het precariaat is niet de onderklasse, maar de vroegere middenklasse van de welvaartsstaat, die de bodem onder haar bestaan ziet wegvallen. Het gaat om u en ik. Want je hoeft nog niet zelf tot het precariaat te behoren om te beseffen dat ook jij, of je familie, en zeker je kinderen dat risico lopen. De financiële crisis heeft de frustratie van die snel groeiende groep mensen op scherp gesteld. De rellen in Londen waren een voorbode van waartoe dat kan leiden.'

Waren die rellen niet vooral een uiting van destructief en nihilistisch hooliganisme?

'Er is nooit een eenduidige verklaring voor het gedrag van een massa, maar één van redenen voor die geweldsexplosie was de extreme vervreemding van veel jongeren. Het is ze aan alle kanten ingepeperd dat ze moeten kopen, spenderen en consumeren, want je zelfwaarde wordt bepaald door de spullen die je hebt. Ze zien in de winkels en op de reclameborden alle luxegoederen die ze verondersteld worden aan te schaffen. Maar ze kunnen niet.'

'Het is echter te gemakkelijk om die plunderaars als marginalen te bestempelen. Er zaten onder die manifestanten opvallend veel mensen die wél een baan hadden, die geschoold waren of tot de middenklasse behoorden. Net dat illustreert hoe diep de frustratie van het precariaat zit.'

De Britse overheid reageerde met keiharde repressie.

'Mensen die enkele liters melk meenamen, krijgen gevangenisstraffen. Maar de politici en bankiers die miljoenen achteroversloegen, gaan vrijuit. Het hoeft dan toch niet te verbazen dat het volk gevaarlijk boos wordt?'

'Volgens mij zullen deze rellen later vergeleken worden met de eerste geweldexplosies onder de fabrieksarbeiders tijdens de industriële revolutie. Op het eerste gezicht ging het om redeloos geweld, waar de overheid het leger op afstuurde. Maar in de kiem waren het de eerste uitingen van een nieuwe sociale strijd. En ik denk dat men dat in Downing Street, de Wereldbank of de Europese Commissie ook beseft.'

Beschouwt u de Arabische lente ook als de opstand van het precariaat?

'Een van krachten achter die revolutie was zonder twijfel het besef van een groeiende groep hooggeschoolde Arabische jongeren dat ze binnen het bestaande systeem nooit bestaanszekerheid zullen opbouwen. En dan gaat het niet alleen om een baan of een fatsoenlijk inkomen, maar om de mogelijkheid een eigen toekomst op te bouwen. De Arabische lente was in de eerste plaats politiek gemotiveerd. De manifestanten wilden vrijheid en democratie. Maar daaronder ging hetzelfde verlangen schuil om uit een precair bestaan te ontsnappen.'

In welke mate is het precariaat het gevolg van de financiële crisis?

'De crisis heeft deze nieuwe klasse vooral zichtbaar gemaakt. Maar ze ontstond al begin jaren tachtig, toen de globalisering en de technologische revolutie begonnen. De overheden hebben toen een duivelspact gesloten met de samenleving. Van de werknemers werd flexibiliteit verwacht. Het was uit met de levenslange werkzekerheid, in dezelfde functie, in hetzelfde bedrijf. Ook lonen werden flexibel. Ze werden gekoppeld aan prestatie, maar dat kon niet verhullen dat de algemene trend neerwaarts was.'

'De overheden beseften dat daardoor de bestaansonzekerheid zou toenemen. Daarom hielden ze de levensstandaard van de werkende klasse kunstmatig hoog. Bedrijven kregen allerhande subsidies om personeel aan te werven of langer aan het werk te houden. En de consument kreeg toegang tot goedkoop krediet, zodat hij auto's en huizen kon blijven kopen, ook al had hij daar het inkomen niet voor. Het precariaat groeide aan, maar werd gesust met uitkeringen en lage interesten.'

'De prijs voor dat duivelspact was echter een exploderende schuld. In 2008 kwam het moment van de rekening. De kredietzeepbel ontplofte en de financiële crisis barstte los.'

Waardoor de groep mensen met een precair bestaan nog toeneemt.

'Inderdaad. Arbeid is onzekerder dan ooit en de sociale bescherming wordt afgebouwd. Miljoenen mensen komen in onzekerheid, werkloosheid of op straat terecht. In de VS doen vijftig miljoen mensen een beroep op voedselhulp. Jonge mensen moeten weer bij hun ouders inwonen, voor gezinnen dreigt armoede. De recepten om de crisis te bestrijden zijn meer flexibiliteit, minder staatsuitgaven, minder investeringen in publieke goederen. Kortom, allemaal maatregelen die de onzekerheid nog doen toenemen. Terwijl de uitdaging er nu net in bestaat om het precariaat weer vaste grond onder de voeten te geven.'

Er is geen geld om de uitkeringen of de lonen op te trekken.

'Dat zou ook niet volstaan. De huidige onzekerheid draait om meer dan het inkomen. Het gaat om het geloof dat je iets kunt maken van je leven. Op én buiten de werkvloer. Dat je controle houdt over je tijd. Dat je relaties kunt uitbouwen. Dat je iemand kunt worden. In plaats van heler dagen achter uitzendbaantjes of uitkeringen aan te moeten hollen. De onzekerheid van het precariaat is niet louter economisch. Ze is existentieel.'

Waarom vindt u het een gevaarlijke klasse?

'Omdat haar woede zich heel destructief kan uiten. Een deel van het precariaat zakt weg in de onderklasse, in een wereld van drugs, alcohol en criminaliteit. Een ander, niet onaanzienlijk deel zal zich laten meeslepen door de sirenenzang van de neofascisten, die de schuld voor de crisis op de migranten afwentelen, of op de overheid. Je ziet dat het populisme in heel Europa om zich heen grijpt.'

'De upper class maakt zich daar weinig zorgen over. Die is blij dat er gesnoeid wordt in de uitkeringen. Belastingen gaan omlaag, en zelf hebben ze genoeg geld voor privaat onderwijs, gezondheidszorg en vrije tijd. De centrumpartijen en de intellectuele middenklasse, daarentegen, zijn heel bang voor dat neofascisme.'

Vindt u de huidige malaise vergelijkbaar met de jaren dertig?

'Ik voorspel geen neofascistisch tijdperk. Ik vertrouw erop dat we genoeg hebben geleerd uit de geschiedenis om het zo ver niet te laten komen. Temeer omdat ik diezelfde woede ook positief zie evolueren.'

'Op straat ontstaan nieuwe allianties tussen progressieven, jongeren, ecologisten, idealistische ouderen. Zij zijn gevaarlijk voor het establishment, omdat ze de traditionele politiek verwerpen, en zoeken naar een nieuwe politieke utopie. Op de pleinen heerst een soort prerevolutionaire boosheid, die evengoed de massa kan mobiliseren.'

Het blijft opmerkelijk dat in volle economische crisis socialisten en sociaal-democraten niet meer kiezers winnen.

'Omdat ze zweren bij de oude recepten. De sociaal-democraten bestrijden de crisis met maatregelen die zoveel mensen in het precariaat deden belanden. Het zijn de recepten van de zogenaamde Derde Weg, van Labour eind jaren negentig. En de vakbonden geloven nog altijd in een terugkeer naar de oude welvaartsstaat, met levenslange, vaste banen in een gesloten en beschermde economie.'

'De vernieuwing zal van de straat komen. En van een nieuwe generatie politici. Ik denk dat we voor een historisch breukmoment staan, vergelijkbaar met de tijd waarin de boosheid van het fabrieksproletariaat leidde tot de uitbouw van de welvaartsstaat.'

Maar we kunnen niet meer terug naar die welvaartsstaat, schrijft u.

'Neen, dat is een afgesloten hoofdstuk. De welvaartsstaat was gebouwd op een industriële samenleving waarin mensen een baan voor het leven hadden. De werkloosheidsuitkering diende om tijdelijke onderbrekingen binnen een stabiele loopbaan op te vangen.'

'Maar het systeem is niet geschikt voor de open, flexibele diensteneconomie waar we nu in zitten. Vandaag zijn er in Europa miljoenen mensen zonder baan die geen enkel recht hebben op een uitkering. Omdat ze te jong zijn, omdat ze niet lang genoeg hebben gewerkt, omdat hun uitkering beperkt is in de tijd. Niemand onder ons is nog zeker van zijn baan. Maar mensen willen wel de zekerheid dat ze hun huis kunnen behouden, dat ze toegang hebben tot gezondheidszorg, dat ze voedsel en ontspanning kunnen betalen en zich zinvol kunnen bezighouden. We zullen dus nieuwe, creatieve manieren moeten zoeken om de rijkdom, en vooral het inkomen uit financiële transacties, te herverdelen. En om de mensen de controle over hun tijd, hun werk en hun leven terug te geven.'

Daartoe pleit u al 25 jaar voor een basisinkomen. Maar is dat geen utopisch idee?

'Brazilië heeft het basisinkomen ingevoerd. Lula Da Silva gaf aan 50 miljoen armen maandelijks een cash bedrag aan geld, de Bolsa Familia. Dankzij die cheques sturen de armen hun kinderen naar school, eten ze gezonder en kunnen ze de energie die ze vroeger nodig hadden om te overleven, nu in hun werk investeren. Zo zijn grote delen van de bevolking aan de armoede ontsnapt en is de ongelijkheid afgenomen. Terwijl het land economisch boomt.'

Zo'n basisinkomen werkt misschien in een ontwikkelingsland. Wij hebben een sociale zekerheid.

'In de kleine Benelux kunnen jullie je sociale zekerheid nog enigszins overeind houden. Maar overal in Europa wordt ze afgebouwd. En worden mensen bozer en bozer.'

DS, 01-10-2011 (Lieven Sioen)