De Standaard
3 mei 2011

Eind 2001 sprak Bin Laden: ‘Of ik dood ben of levend, het maakt niet uit. Het zaad is gezaaid.' De mythische leider van Al-Qaeda was er zelf van overtuigd dat zijn eventuele dood geen invloed zou hebben op de slagkracht van zijn terroristische organisatie. Nu hij effectief dood is, wordt de vraag of Al-Qaeda zijn stichter overleeft, weer springlevend.

Bestaat Al-Qaeda eigenlijk nog?

Over één zaak is iedereen het eens: Al-Qaeda is uitgegroeid tot een beweging met vele filialen. Een van de meest vitale en gevaarlijke takken is ‘Al-Qaeda op het Arabisch Schiereiland', met als thuisbasis Jemen. De laatste ‘mediagenieke' terreurdaad van dat filiaal was de poging vorig jaar om met bomprinters twee vrachtvliegtuigen richting VS op te blazen.

Maar er is ook ‘Al-Qaeda in de Maghreb', dat in januari twee Fransen ontvoerde en vermoordde in Niger, en ‘Al-Qaeda in Irak', dat eind maart de verantwoordelijkheid opeiste voor een bomaanslag in Tikrit waarbij 58 doden vielen.

Al-Shabab is dan weer erg actief in Somalië en Uganda. Ook Lashkar-e-Taiba, de organisatie die in 2008 in het Indiase Mumbai 166 doden maakte, heeft banden met Al-Qaeda. En dan zijn er de talloze Al-Qaedacellen in Europa. ‘Elk Europees land heeft er wel één', zegt de Pakistaanse journalist Ahmed Rashid aan de BBC. ‘Kijk naar de drie Marokkanen die vorige week in Duitsland zijn gearresteerd. De Duitse regering moest erkennen dat zeker 200 Duitse burgers een training hadden gekregen in de tribale gebieden van Pakistan en Afghanistan.'

Worden die filialen aan- gestuurd door Bin Laden?

Dat is het belangrijkste twistpunt onder specialisten. Tot de school die stelt dat Bin Laden de touwtjes nog altijd stevig in handen had, behoort bijvoorbeeld de Amerikaanse terrorisme-expert Bruce Hoffman van de Georgetown-universiteit in Washington. Die experts steunen het beeld van Al-Qaeda dat The Washington Post in 2007 schetste: een organisatie met een sterk centraal bestuur, die zich herpakt had van de Amerikaanse inval in Afghanistan. ‘Momenteel functioneert Al-Qaeda weer zoals vóór 2001', schreef de krant. ‘De organisatie wordt geleid door een shura of overkoepelende raad, die regelmatig bijeenkomt en verantwoording aflegt aan Bin Laden. Deze kerngroep zou bestaan uit zo'n 200 mensen.' De krant citeerde Michael Scheuer, een voormalige CIA-medewerker die een tijd aan het hoofd stond van de speciale eenheid die Bin Laden opspoorde: ‘Al die verhalen over geïsoleerde splinterbewegingen zonder de minste banden zijn slechts vrome wensen.'

Maar Rashid is het daar niet mee eens. ‘Het netwerk is de voorbije jaren sterk geëvolueerd van een centraal gestuurde organisatie naar iets meer amorfs.' Ook Fawaz Gerges, Al-Qaeda-specialist aan de London School of Economics, is van mening dat het centrale commando grotendeels geamputeerd is. ‘De meeste leiders zijn al opgepakt of gedood.' Ook Rik Coolsaet, hoogleraar internationale politiek in Gent, behoort tot deze school. ‘Tussen de cellen die in Europa opgepakt werden, zijn geen kruisverbanden ontdekt, noch hiërarchische linken naar de top van Al-Qaeda.'

Maar volgens Gie Goris, hoofdredacteur van MO-magazine en net terug uit Pakistan en Afghanistan, sluit de ene theorie de andere niet uit. ‘Natuurlijk is er decentralisatie, maar de ideologische toetssteen van alle filialen bleef Bin Laden.'

Is Al-Qaeda nog in staat eengrote aanslag te plegen?

In het Westen lijkt haar slagkracht in elk geval verdwenen. Sinds de aanslagen in de metro van Londen in 2005 is Al-Qaeda of één van haar filialen er niet meer in geslaagd een grote aanslag te plegen. Geplande aanslagen werden verijdeld. Er waren niet alleen de mislukte printerbommen, denk maar aan Umar Farouk Abdulmuttalab, de Nigeriaanse jongeman die op kerstdag 2009 een Amerikaans vliegtuig wilde opblazen met een pentrietbom in zijn onderbroek.

De specialisten die niet langer geloven in het sterke en goed georganiseerde Al-Qaeda, halen deze mislukkingen aan ter ondersteuning van hun theorie. Maar daartegen werpt Rashid op: de filosofie van Al-Qaeda vandaag is veranderd. ‘De organisatie heeft geen behoefte meer aan een nieuw 9/11. Ze gaat voor één man, één bom.' Hoffman zei het vorig jaar zo: ‘De leiding van Al-Qaeda wil niet langer een knock-out uitdelen, ze wil de VS doden door duizend steken.'

Hoe ‘erg' is het verdwijnenvan Osama voor Al-Qaeda?

Wie ervan overtuigd is dat Al-Qaeda grotendeels op apegapen ligt, minimaliseert de consequenties van Bin Ladens dood. Gerges: ‘Voor de VS is het vooral een symbolische overwinning.' Toch wijst iedereen op de grote symbolische en bindende kracht die uitging van de mythische leider. Niemand binnen Al-Qaeda kan de leemte vullen. Daarom is de kans reëel dat de filialen hun eigen weg gaan. ‘Bin Ladens verdwijnen zal de middelpuntvliedende krachten binnen Al-Qaeda versterken', zegt Jean-Pierre Filiu, jihadspecialist aan het Institut d'etudes Politiques in Parijs, in Le Monde. ‘Niemand zal willen luisteren naar Al-Zawahiri.'

Eigen mening

Ik ben ook opgelucht dat ze hem eindelijk te pakken hebben. Het werd tijd dat ze hem vonden, hij heeft simpelweg de gevolgen van zijn daden ondergaan.
Van mij hadden ze hem eerst nog mogen martelen voor al wat hij die onschuldige slachtoffers heeft aangedaan, maar dat zou ons geen haar beter maken dan hemzelf.
Waar we wel rekening mee moeten houden is de gevolgen van dit alles. Er worden wraakacties verwacht en ik denk ook dat men zal reageren. We nemen een van hen af, zij zullen er van ons afnbemen.
Het meeste bang heb ik nog voor de verschillende organisaties die nbu een eigen bestaan zullen gaan leiden, zoals aangehaald in het artikel. Wat staat er ons nog allemaal te wachten als dit gebeurt?
Ik vind wel dat deze schrik geen reden is om te zeggen: 'We hadden beter niets gedaan'. Deze man moest gestraft worden voor zijn daden. Juich echter niet te vroeg want ik vrees ervoor dat dit het begin is voor nieuwe aanvallen.