Wat maakt koninklijke huwelijken in het Verenigd Koninkrijk zo mythisch? Een poging tot verklaring.

Een huwelijk is niet alledaags. Voor katholieken is het zelfs een sacrament. Ook voor niet-gelovigen die zich in de echt laten verbinden is het huwelijk meer dan een puur zakelijke transactie.

Een huwelijk is vandaag vooral de consecratie van het romantische liefdesideaal. Twee mensen houden van elkaar en beloven elkaar levenslange trouw. Dat romantische ideaal is vrij nieuw en zeker niet absoluut. Verstands-, gearrangeerde of gedwongen huwelijken waren vroeger schering en inslag en komen nu ook nog vaker voor dan men denkt. Trouwen deed je (en doe je vaak nog steeds) om zakelijke, politieke of financiële belangen te dienen.

Toch verliest het huwelijk aan belang. In België waren er (in 2009) 43.303, maar daar stonden in dat jaar ook 32.606 echtscheidingen tegenover. Kijken naar een huwelijk is dus als kijken naar de trekking van de loterij: je hebt meer kans op verlies dan op winst. En een reservegetal is er niet.

Staatszaken

Koninklijke huwelijken hebben uiteraard een nog grotere aantrekkingskracht dan een gewoon huis-tuin-en-keukenhuwelijk. Hier raakt het private het politieke. Een (toekomstig) staatshoofd kiest niet alleen een partner, maar ook een koningin of een prins-gemaal voor de hele natie. De staatszaken zijn onlosmakelijk verbonden met de matters of the heart. Verkozen politici mogen nog hopen dat hun privéleven gescheiden kan blijven van hun politiek handelen, bij prinsen en koningen is er geen ontkomen aan. Zelfs de meest intieme aspecten van hun relatie – datgene wat er tussen de lakens gebeurt – is een ‘publieke zaak’. Een koningskoppel dat niet voor erfgenamen kan zorgen, faalt in de enige publieke opdracht die het moet vervullen: de toekomst van de monarchie verzekeren.

Commonwealth

Daarmee weten we nu waarom koninklijke huwelijken een streepje voor hebben op ‘gewone’ huwelijken, maar wat maakt een Brits koninklijk huwelijk dan zo speciaal?

Heeft het te maken met het feit dat de Britse koning ook aan het hoofd staat van de Anglicaanse kerk, of ligt de moderne, seculiere, aardbewoner daar al lang niet meer wakker van?

Een simpele verklaring is dat de Britse vorst(in) niet alleen regeert over het Verenigd Koninkrijk. Hij of zij staat ook aan het hoofd van het Commonwealth of Nations (54 staten, meestal oude Britse kolonies) en is staatshoofd van Australië, Barabados, Canada, Jamaïca en Nieuw-Zeeland. Een Brits koninklijk huwelijk ‘raakt’ dus ongeveer een vierde van alle landen ter wereld. De media-aandacht is dan ook navenant.

Hendrik VIII

En dan is er nog Hendrik VIII. Geen enkele andere monarch heeft het begrip koninklijk huwelijk zo’n beklemmende en griezelige dimensie gegeven als de Tudor-vorst die over het Engelse rijk regeerde van 1509 tot 1547. De BBC-reeks The Tudors is misschien niet helemaal historisch correct, ze maakt toch op schitterende wijze duidelijk dat de gevoelens (het testosteron, zeg maar) van één sterveling bepalend kunnen zijn voor de toekomst van de hele wereld.

Hendrik VIII had – zoals u zich herinnert uit de geschiedenisles – één probleem. Hij was gehuwd met de weduwe van zijn broer, Catharina van Aragon. Zij kon echter niet voor mannelijk nageslacht zorgen. Omdat Hendrik nog maar de tweede Tudor-vorst was en omdat Engeland nog nooit een koningin had gehad, wilde Hendrik VIII het zekere voor het onzekere nemen. Officieel luidde het dat hij nooit met Catharina had mogen trouwen omdat het de vrouw van zijn broer was. Indien de paus het huwelijk zou ontbinden, kon hij ongestoord in het huwelijksbootje stappen met de knappe Anne Boleyn, de zus van een van zijn vele minnaressen.

De paus wil echter niet toegeven waarna Hendrik VIII een beslissing neemt die de wereld zal veranderen: hij plaatst zichzelf boven de paus en benoemt voortaan zelf – als hoofd van de nieuwe Anglicaanse kerk - de aartsbisschop van Canterbury. Die ontbindt het huwelijk met Catharina waarna de paus Hendrik VIII excommuniceert.

Hoe spannend het huwelijk tussen Charles en Diana of dat tussen William en Kate ook mogen zijn, dat tussen Hendrik VIII en Anne Boleyn was ongetwijfeld het belangrijkste uit de Britse geschiedenis. Het was zwanger van betekenis en symboliek.
Anne Boleyn raakt zelf ook snel zwanger, maar ze baart een dochter (de latere koningin Elisabeth I). De koning beschuldigt zijn tweede koningin dan van verraad en laat haar… executeren. Zijn derde vrouw schenkt hem een zoon (Edward), maar sterft in het kraambed. Nadien trouwt hij nog twee keer, maar ook die huwelijken blijven kinderloos. De ziekelijke Edward zal maar zes jaar regeren en uiteindelijk komen toch de vrouwelijke erfgenamen Mary (dochter van Catharina) en Elisabeth (dochter van Anne Boleyn) op de troon. Zij zullen zelf nooit kinderen krijgen zodat de Tudor-monarchie uitsterft in 1603.

Usurpatie

De Britse geschiedenis is getekend door de angst voor usurpatie: het onrechtmatig overnemen van de macht. De historical plays van Shakespeare (in Vlaanderen bekend door de bewerking van Tom Lanoye en Luk Perceval in Ten oorlog!) verhalen de gruwelen van de War of the Roses, de strijd om de troon tussen het huis van Lancaster en dat van York. Shakespeare schreef de stukken tijdens de regeerperiode van de kinderloze Elisabeth I als een waarschuwing dat de burgeroorlog om de troon opnieuw kon losbarsten.

Dank zij Shakespeare krijgt elk Britse Royal wedding iets… Shakespeariaans en daardoor iets onweerstaanbaars in onze collectieve verbeelding. Elk koninklijk huwelijk is een loterij: als het steriel blijft, wordt de hele staat in chaos gestort.

Anno 2011 hebben we verkiezingen om de opvolging van de ene heerser door de andere te regelen. Britse koninklijke huwelijken herinneren ons aan de tijd dat machtsoverdracht nog een kwestie van bloed was: van bloedlijnen of bloedvergieten. Uiteindelijk zijn ze – met al hun aristocratische pump and circumstance – een eloquent pleidooi voor de democratie als enige dam tegen usurpatie, burgeroorlog en chaos.

Bron: Karl van den Broeck
- Opiniestuk van de hoofdredacteur Knack
- 27/04/11

Eigen mening:
Van den Broeck beschrijft in zijn opiniestuk in eerste instantie de huidige huwelijkstendens. Het is zeker zo dat vandaag de dag het sacramentele aspect van het huwelijk aan belang verliest. Hij stelt vast dat bij het trouwen uit liefdesideaal vaak ook een economische noodzaak meespeelt. Misschien speel ik nu wel advocaat van de duivel, maar kunnen we nog wel trouwen zonder rekening te houden met dit economische aspect? En hierop verder bouwend: in hoeverre kan een huwelijk als pure uiting van liefde nog wel bestaan?

De koninklijke huwelijken in het Verenigd Koninkrijk getuigen zeker niet van een huwelijk uit pure liefde. Van den Broeck geeft aan de hand van de voorgeschiedenis duidelijk aan dat deze huwelijken ingebed liggen in een systeem van politieke en maatschappelijke verwevenheid. In eerste instantie haalt hij terecht de Britse (en in wezen geldt dit voor elke monarchie) angst voor usurpatie aan. Deze angst speelde doorheen de Middeleeuwse (en latere) geschiedenis zeker een grote rol. De Nederlanden konden door het sterven van een hertog, vorst of door andere toevalligheden er totaal anders hebben uitgezien. Vandaar dat zij een onder andere uitgekiemde huwelijkspolitiek voerden. * Maar om net deze angst voor usurpatie te zien als een als een pleidooi voor de democratie, is wat overdreven. Uit de angst voor usurpatie werden inderdaad verschillende huwelijken afgesloten, puur om het koninkrijk in stand te houden en erfopvolging te verzekeren als er ‘toevallige ongevallen’ voordeden. Het koninkrijk waarvan sprake was toen nog helemaal geen democratie.
Dat de hedendaagse huwelijken ons herinneren aan die ‘bloederige’ periode, maar daar blijft het bij.

*Hierbij verwijs ik onder meer naar ‘Blockmans: Metropolen aan de Noordzee.’