Koddig Vlaanderen


Vorige week meende Geert van Istendael in de voetsporen te lopen van Baudelaire en Lorca, omdat hij met enkele artistieke wapenbroeders de toorn van nationalistisch Vlaanderen had gewekt (DS 25 februari). KEVIN ABSILLIS vreest dat hij zijn wensen voor werkelijkheid neemt.


Niet zo lang geleden vonden kunstenaars en intellectuelen de voorhoede van de Vlaamse Beweging een vanzelfsprekende biotoop. Van Conscience tot Vermeylen, van Van Ostaijen tot Van de Woestijne: hoe divers hun opvattingen ook, ze waren doordrongen van de gedachte dat hun talent hoorde bij te dragen tot de vorming van een Vlaamse of Nederlandstalig-Belgische natie. Na 1945 gingen almaar meer auteurs echter hechten aan ideologische onafhankelijkheid. Deze kunstenaarsopvatting manifesteerde zich internationaal, maar het morele failliet dat een groepje collaborateurs tijdens de oorlog over het flamingantisme had afgeroepen, speelde in Vlaanderen een katalyserende rol. Schrijvers gingen zich voortaan verzetten tegen het idealisme van hun voorgangers, dat ze naïef en gevaarlijk vonden. In dit klimaat schiep Hugo Claus zijn lucide meesterwerken waarin hij liet zien hoe het Vlaams-nationalisme steunde op een selectief geheugen en twijfelachtige vooronderstellingen.

De intellectuelen die sinds de jaren 1980 de trom van de publieke opinie beroeren, hebben intussen te lang geteerd op Claus' erfenis. Van de rente konden ze zich lang wereldwijs gedragen. Intussen evolueerde wel de wereld, maar niet hun wijsheid. Marc Reynebeaus mantra dat nationalistische ideologieën collectieve hallucinaties zijn, kan Bart De Wever niet meer van zijn stuk brengen. En Geert van Istendael mag zich wijsmaken dat hij een welgekomen stoorzender is, een heruitgave van de cultuuroorlog die de generatie voor hem heeft gewonnen, zit er heus niet meer aan te komen.


Pistoleekes

De generatie Van Istendael-Reynebeau zou beter de verspreiding staken van de mythe dat Vlaanderen een provincialistisch oord is dat maar niet mee wil met de moderniteit. Dat verhaal getuigt van een gemakzucht die intussen niemand nog een brevet van breeddenkendheid kan opleveren. Ook is er nood aan een minder krampachtige omgang met het ‘Vlaamse' verleden, door verlangens naar herkenbaarheid, sentimentaliteit en traditionaliteit niet langer automatisch verdacht te maken. En het soort herkenbaarheid waarvan Woestijnvis een handelsmerk heeft gemaakt, hoeft niet het streefdoel te zijn. Want op de keper beschouwd grossieren de makers van een televisieprogramma als De Ronde al evenzeer als Reynebeau en Van Istendael in Claus light. Ze recycleren de ironie van de meester en evenaren soms diens subtiele gevoel voor dialoog, maar een diepgravende en van zelfkritiek getuigende analyse van Vlaanderen en België bieden ze vooralsnog niet. Zo is het een gemiste kans dat kijkers van De Ronde wederom niet worden uitgenodigd om zich met de meest uitgesproken ‘Vlaamse' personages te identificeren. We mogen meeleven met Dieter De Leus als diens droom vervliegt om de koers van dichtbij te beleven, maar op deze wereldvreemde West-Vlaming lijken willen we zeker niet. Johan Heldenberghs personage krijgt zelfs ons medelijden niet. In een nu al legendarische scène bestelt deze rechtgeaarde Vlaming ‘pistoleekes' om nadien de bakkersvrouw te corrigeren als ze het over een ‘carréke' heeft (‘ah nee hé: abrikozenkoek!'). De man is dus verzuurd én dom, want hij beheerst ondanks zijn principes zijn eigen taal niet. Dat hij zich vervolgens opwindt over een taart waarop een Vlaamse leeuw in de verkeerde richting klauwt, maakt zijn bekrompenheid ook voor de slechte verstaander overduidelijk.

Bart De Wever heeft een punt als hij stelt dat een culturele klasse ‘de karikatuur van het bekrompen, onverdraagzame, provincialistische Vlaanderen' heeft geïnternaliseerd (DS 22 februari) – al zou de bijna slimste mens er bij mogen vertellen dat die klasse hem paradoxaal genoeg mee groot heeft gemaakt. Achter de karikatuur schuilt een angst voor al wat naar nationalisme zweemt. Ze valt niet moeilijk te begrijpen: de geschiedenis van de Vlaamse Beweging telt niet alleen voldoende zwarte bladzijden, we worden er ook voortdurend aan herinnerd door het Vlaams Belang en soms door Bart De Wever zelf. Intussen dreigt deze angst echter elk gemeenschapsvormend verhaal te saboteren. Zo blijven ‘allochtonen' buiten de Vlaamse verbeelding vallen. Zijn hun kleine kantjes niet interessant genoeg om te kijk te worden gezet? Bovendien is het niet moeilijk voorstelbaar dat vele ‘autochtone' Vlamingen zich onwennig voelen bij het feit dat ze onder meer in de programma's van Woestijnvis vooral worden uitgenodigd om zichzelf uit te lachen. De spot zit al ingebakken in de naam van het productiehuis, die knipoogt naar een flater in een ‘stompzinnig' Vlaams tv-programma. De boodschap is niet mis te verstaan: wij bedienen wie zich distantieert van een Vlaanderen dat in het beste geval koddig mag heten, in het slechtste geval verzuurd, maar altijd een graad van achterlijkheid vertoont. Dat beeld van achterlijkheid mag dan uiteraard soms nog gelijkend zijn, en af en toe best komisch, het is maar één van de vele momentopnames die vandaag voorstelbaar zijn. En niet per definitie de interessantste.

Kevin Absillis, docent moderne Nederlandse letterkunde aan de UA


DS, 28-02-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB