actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Een fluwelen revolutie in Egypte

Een fluwelen revolutie in Egypte

De Britse historicus en essayist Timothy Garton Ash vindt dat wat nu in de Arabische wereld gebeurt, erg lijkt op de omwenteling in Oost-Europa van 1989. Maar wordt het ook een 'fluwelen revolutie'? Europa moet op zijn belangen letten, zegt hij.

'Wat nu in de Arabische wereld gebeurt,' zegt Timothy Garton Ash, 'lijkt zeer sterk op de fluwelen revolutie van 1989 in Europa, toen ook daar het ene regime na het andere instortte. Telkens kwamen grote groepen zogeheten gewone mensen op straat om te zeggen: genoeg is genoeg, tijd voor verandering.'

'Het verschil is dat nu niet meteen sprake is van een georganiseerde oppositie of van hervormingsgezinden in de bestaande machtsstructuren. Want het eigene aan een fluwelen revolutie is dat na het straatprotest het overleg aan de onderhandelingstafel volgt, en het is helemaal niet zeker of dit nu ook zal gebeuren.'

Veel was er kennelijk niet nodig om de kettingreactie op gang te brengen: een wanhoopsdaad van één arme drommel in Tunesië.

'Absoluut, maar als het hout zeer droog is, volstaat één vonk om een heel bos in vlammen te doen opgaan. Al blijft het dan een raadsel waar die vonk precies vandaan komt. Maar wat zegt het over ons dat wij daarover verbaasd zijn, dat Europa niet eens heeft gemerkt dat het hout zo droog was?'

Dat we het vooroordeel koesterden dat in die landen alleen politieke apathie heerste, of dat er onder religieuze invloed geen drang naar vrijheid of democratie bestond?

'Dat is zeker waar. En het zegt ook iets over onze angst dat de islamisten aan de macht zouden komen, iets waarmee al die Arabische dictaturen ons al die tijd hebben gechanteerd.'

Wat is het verschil met Iran, waar de groene beweging midden 2009 helemaal geen succes werd.

'Die beweging was sterk en volhardend, maar ze kon - ook omdat ze grotendeels geweldloos is - niet op tegen een vastbesloten en meedogenloos bewind dat kan blijven rekenen op de ordestrijdkrachten. Soms duurt het gewoon wat langer.'

'Mij trof het heel erg dat het Egyptische leger niet alleen publiek verklaarde dat het geen geweld zou gebruiken tegen vreedzame betogers, maar ook dat het de legitimiteit van hun eisen erkende. Zoiets is zeer ongewoon.'

Is een ander verschil ook niet dat veel Arabische regimes louter corrupte dictaturen zijn, terwijl dat in Iran ook nog eens een ideologische en religieuze basis heeft?

'Ik denk niet dat het Iraanse regime dertig jaar na zijn revolutie nog een sterke ideologische legitimiteit bezit. En wat het uiteindelijk de das zal omdoen, net als de Arabische autocratieën, is de kracht van de jonge mensen. Al die landen hebben een erg jonge bevolking, met vaak behoorlijk opgeleide jongeren, die gefrustreerd ze omdat ze geen baan vinden en daardoor niet kunnen trouwen, en zo nog op een andere manier gefrustreerd raken. Die explosieve cocktail bestaat zowel in Tunesië als Iran.'

In de recente geschiedenis lijken ingrijpende veranderingen vaak in vele landen tegelijk te gebeuren, met de revolutiegolven rond 1789, in 1848, 1968, 1989 en nu. Of zijn dat slechts uitzonderingen?

'Toch niet, maar die golven hebben nu een nieuwe eigenschap: dat ze worden aangestuurd door almaar snellere communicatiemedia - in 1989 door kortegolfzenders en tv, nu door internet en de nieuwe media. Dat is zo'n cliché geworden dat je moet uitkijken dat je het belang ervan niet overdrijft, maar in dit geval blijken Facebook en Twitter de zaak wel degelijk te hebben versneld.'

Wat is precies de mobiliserende kracht van die media?

'Cruciaal bij elke revolutie is het overwinnen van de angst. Dictaturen drijven op angst. Maar weten dat anderen denken zoals jij denkt, dat anderen ook aanwezig zullen zijn, is erg belangrijk. En dat kan je alleen weten als het informatiemonopolie van de overheid wordt doorbroken. Iemand vertelde me hoe hij in augustus 1989 in Leipzig tegen het DDR-regime ging betogen. “De afstand van mijn voordeur tot de hoek van de straat,, zei hij, “leek de langste afstand die ik ooit heb moeten afleggen, want ik was alleen. Maar eens om de hoek, bleken daar nog andere mensen te zijn, velen, en toen wist ik dat alles goed zou komen met mij, dat ik niet meer bang hoefde te zijn., Met de nieuwe media ben je sneller om de hoek.'

In 1989 was de tegenstelling helder: communistische dictatuur versus kapitalistische democratie. Maar nu weten we niet wat het alternatief wordt voor de dictatuur.

'Dat is zo. Maar ook omdat Europa vitale belangen in Egypte heeft, moeten we hen helpen om een alternatief voor de dictatuur te vinden. Tot nu toe waren we daar afwezig en indien niet, dan stonden we vaak aan de verkeerde kant. Op dit moment kunnen we nog niet veel doen, omdat we geen greep hebben op de gebeurtenissen. Zoals de VS in 1989 ook niet meer konden doen dan waarschuwen voor de gevolgen mocht de revolutie met geweld zijn gesmoord. Dat kan Europa nu ook.'

De angst is natuurlijk dat het tot een islamistische radicalisering zal komen. Revoluties eten zo vaak hun kinderen op.

'De fluwelen revolutie van 1989 heeft dat net omgebogen, omdat ze een onderhandelde oplossing zocht en daardoor automatisch gematigd bleef. Ik heb veel begrip voor de woede van die Arabische intellectuelen die het westen nu al horen waarschuwen voor islamisme in Egypte.'

'Bij een revolutie blijkt hoe waardevol het is om georganiseerd te zijn. Bij de Russische revolutie van 1917 waren de bolsjewieken het best georganiseerd, bij de Iranese revolutie van 1979 was dat de clerus. In Tunesië lijken dat nu de vakbonden te zijn - en in Egypte? Maar bij een revolutie gebeurt alles zeer snel, en zich organiseren kan ook snel gebeuren, zoals in 1989 in Tsjecho-Slowakije het geval was. En ook in Egypte zijn al tekenen van organisatie merkbaar. Caïro is tenslotte een grote stad met een uitgebreide middenklasse, met een zekere traditie van grondwettelijk bestuur - dat moet je niet zo snel afschrijven.'

De argwaan is wel groot.

'Zeker. Israël lijkt daarom de voorkeur te geven aan de duivel die het kent - Moebarak dus. En de VS aarzelen, uit zorg om de positie van Israël.'

Is dat niet kortzichtig?

'Natuurlijk wel. Moebarak heeft de Moslimbroederschap altijd als gevaarlijker voorgesteld dan ze was om zich tegenover het buitenland te legitimeren. En hij heeft haar wellicht ook echt gevaarlijker gemaakt door de gematigden uit te schakelen terwijl hij er niet in slaagde om de radicalen aan te pakken.'

'Net daarom dat Europa een eigen, actieve koers moet volgen. Het heeft een eigen, specifiek belang. De Arabische bevolking is jong, de Europese is oud; we hebben elkaar nodig.'

'Om twee redenen is het belangrijk dat de toestand in de Arabische landen verbetert. Eén: dat vermindert de druk om van daaruit met miljoenen naar Europa te emigreren. En het voorkomt dat zij die al in Europa zijn, tot culturele schizofrenie worden gedreven, tussen enerzijds het moderne, seculiere Europa en anderzijds de achterlijkheid van islamisme en dictatuur in hun landen van herkomst. Want om uit die schizofrenie te komen, kunnen ze alleen in een of andere zin radicaliseren. Dus is het essentieel dat de maatschappelijke kloof tussen beide kanten van de Middellandse Zee kleiner wordt.'

Kan die revolutiegolf ook uitdeinen naar Arabische migranten in Europa, waarvan velen toch ook wel wat te mopperen hebben?

'De invloed van wat nu in hun thuislanden gebeurt, kan heel positief zijn. Het is onze opdracht om die mensen, als ze zich houden aan de wet, de taal spreken en een bijdrage aan de samenleving leveren, als volwaardige medeburgers te accepteren. En dat wordt makkelijker als hun land van herkomst democratisch wordt. Als zich daar radicale islamitische regimes installeren, dan hebben we natuurlijk een probleem.'

DS, 04-02-2011 (Timothy Garton Ash)