actualiteitsforums - Enkele post bekijken - De vrije wil is een illusie

Vrije wil is geen illusie

Als u ergens leest dat het wetenschappelijk bewezen is dat God niet bestaat, of dat vrije wil een illusie is, is dat geen wetenschap, maar de persoonlijke overtuiging van de auteur. STEPHAN CLAES betreurt dat onderzoeksresultaten voor dit soort misleiding worden misbruikt.

Rita Carter schreef een uitstekend populariserend boek over de werking van de hersenen, met als titel Hét brein boek. In De Standaard van 17 januari verscheen daarover een boeiend interview, getiteld ‘De vrije wil is een illusie'. Deze laatste stelling wordt in het artikel onderbouwd met als voornaamste argument de meer dan 20 jaar oude experimenten van Benjamin Libet, die aantonen dat de hersenen zich voorbereiden om een bepaalde actie te ondernemen, vooraleer het individu zich bewust wordt van deze geplande actie. Het besluit dat Carter hieruit trekt, is dan ook treffend in zijn eenvoud: onze acties worden onwillekeurig door de hersenen voorbereid, wij doen dus gewoon wat onze hersenen dicteren, en dus kan van ‘vrije wil' geen sprake zijn.

Deze redenering is een treffend voorbeeld van een voorbarige gevolgtrekking. Het experiment van Libet bewijst niets wat de vrije wil betreft. Het is zeer goed mogelijk dat onze hersenen dingen in gang zetten, dat wij ons pas iets later daarvan bewust worden, en dat we nog altijd vrij zijn om de ingezette actie door te zetten of niet. Mijn hersenen kunnen midden in een concert de aanzet geven om hard te beginnen brullen, maar mijn bewustzijn zal deze actie gelukkig tijdig afblazen.

Het is duidelijk dat de zogenaamde ‘vaststelling' dat de vrije wil een illusie is, tot onhoudbare morele en maatschappelijke consequenties leidt. Met het wegvallen van de vrije wil, verdwijnt ook goed en kwaad. Als ik mijn partner bedrieg, dan is dat gewoon een gevolg van mijn autonoom werkende hersenen, kan ik niks aan doen. Marc Dutroux is dan niet meer schuldig aan zijn wandaden, maar een pechvogel wiens hersenen zo genetisch geprogrammeerd zijn dat hij niet anders kan dan kinderen opsluiten en misbruiken.

Carter begaat hier een fout die tegenwoordig vaak voorkomt. Vanuit wetenschappelijke bevindingen die op zich interessant zijn, springt men voorbarig en dus onterecht naar verregaande algemene conclusies met een hoog levensbeschouwelijk karakter. Populaire wetenschapsschrijvers zoals Richard Dawkins en Stephen Hawking maken zich aan hetzelfde euvel schuldig. Zij doen uitschijnen dat recente wetenschappelijke bevindingen aantonen dat filosofische concepten zoals de vrije wil of het bestaan van God kunnen weerlegd worden. Probleem is niet dat Dawkins en Hawking onderzoeksgegevens in overeenstemming proberen te brengen met hun eigen atheïstische levensbeschouwing, dat is hun goed recht. Probleem is wel dat zij het doen voorkomen alsof atheïsme de enig mogelijke gevolgtrekking is van de wetenschappelijke stand van zaken. Zij maken zich daarmee schuldig aan dezelfde naïviteit als de velen die in de loop van de geschiedenis geprobeerd hebben het bestaan van God te bewijzen vanuit de natuurwetenschappen.

Is de vrije wil een illusie? In het artikel zegt de interviewer, Geerdt Magiels: ‘Dat botst toch met alles wat we over onszelf denken te weten. Jij hebt toch uit vrije wil dit boek geschreven, ik ben hier bewust naartoe gekomen om jou te interviewen.' Dat is zeer juist, en veel relevanter dan enkele experimenten uit de jaren tachtig van de vorige eeuw, die op dit vlak eigenlijk niets bewijzen. Laat wetenschappers alsjeblief onderzoek doen, in plaats van het grote publiek in verwarring te brengen met onwetenschappelijke conclusies die vaak ingegeven zijn door de drang om de eigen levensbeschouwing er door te duwen.

Stephan Claes, hoogleraar psychiatrie aan de KU Leuven

DS, 18-01-2011