Kennis is macht


Omdat Wikipedia bestaat bij de gratie van het internet, is het vooral een kind van zijn tijd. Wikipedia is er omdat het internet dat mogelijk maakt. Zo creëren elke tijd en het dominante medium daarin een kans om een onverwoestbare menselijke ambitie vorm te geven: kennis verzamelen.


Daarom is het niet overdreven om Wikipedia te zien als een opvolger van de Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers van Denis Diderot en Jean le Rond d'Alembert, het icoon van de achttiende-eeuwse Verlichting. Met zijn zeventien boekdelen tekst en elf volumes illustraties was de Encyclopédie in zekere zin ook een icoon van de boekdrukkunst. Onder anderen Voltaire en Rousseau werkten eraan mee en Diderot voelde zich niet te beroerd om zich voor een bijdrage aan de Encyclopédie te verdiepen in de kunst van het confituur maken.

De encyclopedisten wilden alle in hun ogen nuttige kennis verzamelen om die in te zetten tegen wat ze de préjugés van hun tijd noemden, de door onwetendheid of vooringenomenheid ingegeven vooroordelen die de vooruitgang in de weg stonden. En daar hoorde ook, voor een deel toch, de religieuze doctrine bij. Geen wonder dat de Encyclopédie vaak botste met de kerkelijke censuur.

Vooruitgangsdenken ontbreekt al evenmin bij Wikipedia. Dat dient niet zozeer de Verlichting, maar wel de democratisering, door iedereen op een zo eenvoudig mogelijke wijze (gratis, bijvoorbeeld) toegang te geven tot zoveel mogelijk en bij voorkeur alle beschikbare kennis.

Wie zich zou verbazen over Diderots interesse in confituur, vindt een nog veel breder palet bij Wikipedia, waar pakweg ook biografietjes van pornoactrices te vinden zijn. Kortom, geen moralisme bij Wikipedia, en al evenmin hiërarchieën, noch ideologisch, noch cultureel tussen hoog en laag. Geen wonder dat de site in 2007 een rechts-christelijke tegenhanger kreeg met Conservapedia, die waarschuwt voor onder meer de Harry Potter-boeken, voor 'Barack Hussein Obama', de schuldige voor de dure benzine, en voor atheïsme, want dat kan tot overgewicht leiden.

Even postmodern bij Wikipedia is het totale ontbreken van enige samenhang. De Encyclopédie had, al ordende die zijn lemma's alfabetisch, daarentegen wel de ambitie om zelfs 'geheime' verbanden bloot te leggen. Maar ook hier is Wikipedia een kind van zijn tijd en het erbij horende medium: met de vele hyperlinks kan elke gebruiker al surfend een eigen, hoogstpersoonlijke samenhang creëren.

Dat Wikipedia gratis is, past al wat minder bij deze neoliberale tijd, die waarde alleen in geld uitdrukt. Maar het spoort wel nog uitstekend met de oorspronkelijke, 'rebelse' ideeën van het internet.

Al uitzonderlijker is dat Wikipedia, anders dan onder meer de Googles van deze wereld, geen reclame accepteert en er probeert op toe te zien dat er geen promopraatjes in de lemma's sluipen. Meestal - maar niet altijd - waarschuwt de site ervoor als ze teksten daarvan verdenkt of als die een schijn van ideologische eenzijdigheid wekken.

Zulke lemma's blijven dan wel vaak op de site staan, omdat Wikipedia nu eenmaal permanent een work in progress blijft. De normen van correctheid, onpartijdigheid, controleerbaarheid en toegankelijkheid liggen hoog, maar daarvoor is de site wel geheel afhankelijk van zijn auteurs - en dat zijn al wie zich daartoe maar geroepen voelt.

De theorie over the wisdom of the crowds, zo genoemd naar een boek van James Surowiecki uit 2004, stelt dan ook dat meer wijsheid schuilt in de collectiviteit dan in het individu, als er maar voldoende diversiteit, opinievrijheid en variëteit van invalshoeken binnen de groep bestaan. De basis daarvoor hadden Benjamin Page en Robert Shapiro al in 1992 gemerkt in de politieke evoluties in de Amerikaanse publieke opinie, die op langere termijn getuigt van veel consistentie en rationaliteit.

Zoals Diderot en d'Alembert hun medewerkers zochten in hun kennissenkring, zo doet Wikipedia dat in de community van vrijwilligers die elk hun stukje kennis bijdragen. So eenentwintigste eeuw, so internet!


DS, 15-01-2011 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB