Rik Torfs verklaart Léonards sombere interpretatie van een in se conflictoplossend en bevrijdend begrip. Torfs is hoogleraar kerkelijk recht, expert op het terrein van kerk-staat- verhoudingen, en CD&V-politicus. Mgr. Léonard noemt aids een vorm van 'immanente gerechtigheid'. Rik Torfs verklaart.

Welke conclusie kunnen we uit dit verhaal trekken? Monseigneur Léonard is een echte intellectueel, wat zijn uitspraken alleen maar onvergeeflijker maakt Het oplopen van aids ten gevolge van promiscue seksuele handelingen zou volgens monseigneur André-Joseph Léonard wel eens een vorm van immanente gerechtigheid kunnen zijn. Geen straf van God, dat niet, wel "immanente gerechtigheid". Terecht oogstte deze uitspraak algemene verontwaardiging: sommige stellingen zijn betwistbaar, andere onverdedigbaar. De uitspraak van de Mechelse kerkvorst behoort tot die tweede categorie.

Ondertussen bleef de uitdrukking die Léonard hanteerde, de immanente gerechtigheid, onderbelicht. De theorie van immanente gerechtigheid vinden we terug bij de Franse denker Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865). Volgens hem is er om tot vooruitgang in de wereld te komen geen God nodig. Wel af en toe een revolutie, zoals de Franse. Want het diepe besef van gerechtigheid is eeuwig, en is de mens aangeboren. Nu eens sluimert het, dan weer treedt het spectaculair op de voorgrond in een revolutie. Eigenlijk betekent 'immanente gerechtigheid' bij Proudhon de verwerping van elk goddelijk recht, of van elke vorm van gezag buiten het menselijke geweten.

Humane opstelling
Het is meteen duidelijk dat monseigneur Léonard het begrip 'justice immanente' van Proudhon afsnoept, maar het ondertussen een compleet andere betekenis geeft. Proudhon poogde bevrijdend te denken. Hij geloofde in het juiste handelen van de mens dat tot een verbetering van de wereld leidt. Léonard ziet de immanente gerechtigheid als een straf die uit een verkeerde handelwijze voortvloeit.

Mijn dierbare collega Rob Michiels wees me erop dat het begrip immanente gerechtigheid in 1880 in het politieke leven werd aangewend door Léon Gambetta (1838-1882). Gambetta was een bevlogen progressief politicus die zich in 1869 tegen de Frans-Pruisische oorlog uitsprak en na de nederlaag de afzetting van de keizer aankondigde en mee de republiek uitriep. Vele straten en pleinen verspreid over heel Frankrijk herinneren aan deze politicus, zoon van een uit Genua stammende kruidenier, van wie hij een grote welsprekendheid erfde.

Léon Gambetta oogstte succes met zijn stelling dat immanente gerechtigheid in staat is om internationale conflicten op te lossen. Een humane politieke en maatschappelijke opstelling opent de mogelijkheid om tot meer gerechtigheid te komen. Een mogelijkheid, geen garantie. Gambetta volgt Proudhon zoals die na 1850 dacht: conflicten monden niet automatisch uit in een mooie synthese. Vandaar dat Proudhon schreef over het onoplosbare conflict en de maatschappelijke evolutie.

De 'justice immanente' bleef ook later in het Franse denken aanwezig. Zij verloor haar uitgesproken positieve dimensie. Langzaam werd zij aangewend voor elk, soms laattijdig, gevolg van een bepaald gedrag. Ook als het allemaal verkeerd afliep. Zo organiseerde president Charles de Gaulle (1890-1970) in 1969 een referendum over institutionele hervormingen waaraan hij zijn politiek lot verbond. De Gaulle verloor en trad af. Deze gang van zaken werd door waarnemers als immanente gerechtigheid gezien. Het al te autoritaire optreden van De Gaulle moest vroeg of laat tot een ultieme clash leiden. Zijn nederlaag had overigens iets middelmatigs. Het blijft immers wat vreemd dat een oorlogsheld van het politieke toneel verdwijnt na een even banaal als overbodig referendum, en zulks nadat hij met succes het revolutionaire jaar 1968 had overleefd.

Het is duidelijk dat André Léonard de immanente gerechtigheid niet in de zin van Proudhon of Gambetta, maar in de recentere, meer sombere betekenis ziet. De redenering is dan: er bestaat geen rechtstreeks verband tussen de daad en de ondergang, althans geen helder vaststelbaar verband. Maar toch: wat gebeurde, zat er aan te komen. De nederlaag ontkiemt in de handeling. Dat is immanente gerechtigheid zoals Léonard ze ziet.

Harteloos
Welke conclusie kunnen we uit dit verhaal trekken? Monseigneur Léonard kent zijn klassiekers, hij is een echte intellectueel, wat zijn uitspraken alleen maar onvergeeflijker maakt. Hij kiest niet voor de optimistische, maar voor de pessimistische interpretatie van immanente gerechtigheid. Geen verrassing. En, wat het ergste is, hij laat priesters en gelovigen die in deze barre tijden, ondanks alles, de kerk niet loslaten, op een harteloze manier in de steek. Ik blijf katholiek. En ik reken, met betrekking tot monseigneur Léonard, niet op immanente gerechtigheid. Ik reken evenmin op de paus. Voorlopig rest mij niets anders dan volledig afstand te nemen van de aartsbisschop. We shall overcome one day. And beat their monitoring arms.

bron: de morgen 16/10/2010

REACTIE: ondertussen na het zoveelste incident kerkgerelateerd wordt de staatstoelage aan de kerk een veelbesproken onderwerp; verder is zijn timing slecht gekozen, ik denk dat zijn entourage dit momenteel niet kan gebruiken.