actualiteitsforums - Enkele post bekijken

Leve de ideologie

Al in 1960 voorspelde Daniel Bell het einde van de ideologieën. Na de val van het communisme in 1989 was het zover. Heilstaten werden afgeschaft, arbeidersparadijzen gesloten. Tijd om nuchter te worden. Einde verhaal?

Misschien niet. Zonder ideologieën is het leven ook niet alles. Het mag dan al waar zijn dat je communisten nog uitsluitend op sterkwater aantreft en niet langer in de vrije natuur, wat in de plaats kwam, stemt evenmin tot vreugde. Ideologie werd vervangen door bureaucratie, door georganiseerd wantrouwen, evaluaties en controles. Controles maken van ons geen betere mensen. Ze maken van ons gecontroleerde mensen.

In plaats van controles hebben wij ideeën nodig. En ja, misschien wel hier en daar een bescheiden ideologie. Want er is veel om over na te denken. Welke richting willen wij uit met de sociale zekerheid? Met wie willen wij solidair zijn, op welk gebied en hoelang? Is het alleen maar erg dat armen te arm zijn, of is het ook erg dat rijken te rijk zijn? Zijn voorvechters van een egalitaire samenleving jaloers? Bestaan er waarden die wij nooit willen opgeven? De vrijheid van meningsuiting misschien? Of beginnen wij te piepen wanneer moslimfundamentalisten met geweld of rijke Chinezen met economische represailles dreigen?

We moeten daar weer over nadenken. Wanneer ontstaan er problemen? Wanneer we problemen pas oplossen als ze zich voordoen. We moeten ze zien voor ze er zijn. En we moeten ze niet alleen oplossen, maar ze ook durven creëren indien dat nodig is. Vermijd geen problemen door de dalai lama niet te ontvangen, maar schep ze door dat wel te doen.

Een christendemocraat moet helder kunnen uitleggen waarin hij verschilt van een liberaal. En waarom zijn er in Vlaanderen wel socialisten, maar geen sociaaldemocraten? Heeft dat met heimwee te maken, of met ideeën? Bestaat er een ideologisch verschil tussen een Vlaamse en een Franstalige socialist? Zo ja, waarom?

Laten we nadenken over wat we zelf denken. Het volstaat immers niet om te handelen. Is denken dan belangrijker dan handelen? Dat weet ik niet. Maar het tegendeel is zeker onjuist. Handelen is niet belangrijker dan denken. Zoiets loopt altijd verkeerd af.

Neem nu de Vlaamse katholieken in de jaren zestig en zeventig. Hoe vaak hoorde ik bevlogen denkers toen niet zeggen: 'Daden zijn belangrijker dan de inhoud van het geloof. Het doen primeert op het denken.' Op het eerste gezicht klonk dat dapper. Geen woorden, maar daden. Zoiets. Maar eigenlijk geloofden de katholieke denkers van toen minder in de daad dan dat ze twijfelden aan het woord. Ze waren goeddeels ongelovig geworden, maar bewonderden de edelmoedige kant van het christendom. De crisis die de kerk zo diep zou treffen, was al in de kiem aanwezig. Wanneer de onderliggende ideeën verdampen, kan het verval worden uitgesteld, maar niet vermeden.

Ideologie is dus nodig. Als de ideeën opdrogen, wordt elk handelen doelloos. Het blijft beperkt tot lekken dichten, branden blussen, problemen oplossen wanneer ze er zijn. Maar zeg nu zelf, hebt u ooit iemand ontmoet die diep gelukkig is omdat hij feilloos elk probleem dat zich aandient weet op te lossen? Geluk is meer dan dat. Zonder een bescheiden vleugje ideologie, een visie op het leven, lichte bevlogenheid, geen geluk.

Bescheiden moet een ideologie zijn, dat wel. Zij stuwt ons en inspireert, maar ze is niet de enige levensbron. Helaas, de grote ideologieën uit het verleden meenden van wel. Ze waanden zich almachtig. Fout. Ideologie leidt niet, maar begeleidt. Ze is nodig, maar minder serieus dan we vroeger dachten. Niet haar bestaan schaadt, maar haar zuiverheid.

In de vijfde Latijnse kreeg ik les van een priester-leraar met een adamsappel die net boven zijn Romeinse boord driftig heen en weer bewoog wanneer hij het woord voerde. Ik keek er vaak naar met licht afgrijzen, wat mij verhinderde te horen wat hij zei. Desalniettemin onthield ik het volgende. De leraar hamerde erop dat we niet om verkeerde, maar om goede redenen de heilige mis moesten bijwonen. Verkeerde redenen waren: mooie muziek, knappe meisjes, ochtendlicht dat doorheen de glasramen priemde. Goede redenen de drang om te bidden, het vieren van de maaltijd, gemeenschapsvorming. Wat een ideologische flauwekul, dacht ik. Laat mij toch met rust. Want ik ging altijd naar de mis om de verkeerde redenen. Misschien daarom dat ik nooit een goede reden vond om ermee op te houden.

DS, 18-02-2010 (Rik Torfs)