actualiteitsforums - Enkele post bekijken

'Echt progressief is Ratzinger eigenlijk nooit geweest'

Joseph Ratzinger zocht nooit 'nieuwe woorden voor een oud geloof'. Voor hem is de ware leer altijd de ware leer, zegt zijn oud-leerling H. Häring.

De kersverse orthodoxe paus Benedictus XVI heette ooit 'progressief'. Het werd deze week vaak gezegd, met nauwelijks onderdrukte hoop dat er misschien iets van dat verleden in hem wakker wordt nu hij een nieuw ambt bekleedt.

Prompt zei Benedictus gisterochtend tijdens zijn eerste mis als paus dat hij zich 'onophoudelijk wil inzetten voor de oecumene'. Hij wil 'werken aan het herstel van de volledige eenheid van alle christenen' en hij is toegewijd aan 'een open en eerlijke dialoog' met andere religies.

Een eerste teken dat de 'pantserkardinaal' Ratzinger als paus Benedictus meer openheid zal betrachten en vernieuwingsgezinder zal zijn?

,,Ik betwijfel het'', zegt professor H. Häring, hoogleraar wetenschapstheorie en theologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Häring (67) volgde eind jaren zestig colleges van professor Ratzinger, en was in de jaren zeventig zijn indirecte collega op het Instituut voor Onderzoek naar Oecumene te Tübingen, toen nog geleid door de later monddood gemaakte Hans Küng.

Toen u in 1967 en 1968 colleges van Ratzinger kreeg, was het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) net afgelopen. Was hij toen progressief?

,,Hij was een van de jonge mannen die op het concilie belangrijk werk hadden gedaan. Hij had inderdaad iets progressiefs, hij vond dat de kerk open moest staan voor bepaalde vernieuwingen. Zelf noemde hij zich nooit zo: in zijn ogen was dat een besmette, al te politieke term.''

Wat was zijn ideaal?

,,Hij heeft eigenlijk altijd hetzelfde uitgangspunt gehad: de kerk van de kerkvaders, de eerste acht eeuwen, nog één geheel met de oosters-orthodoxe kerk. De kerk ook van de grote concilies, waarin antwoorden werden geformuleerd op vragen over de natuur van Christus. Hij promoveerde op Augustinus en op Bonaventura. Díe kerk stond hem voor ogen, en dat is nog steeds zo.''

Waarom werd Ratzinger dan toch hervormingsgezind genoemd?

,,Hij wilde dat de kerk zich omvormde tot een gemeenschap die leeft vanuit de sacramenten. Met een centrale plaats voor de eucharistie en het priesterambt. En hij was vóór een versterking van de plaatselijke kerken. Daar bedoelde hij alleen iets heel anders mee dan de progressieve studenten, zoals ik. Wij bedoelden: meer vrijheid voor élke afzonderlijke kerk in elke plaats. Hij bedoelde meer vrijheid voor de bisschoppen, als plaatselijke vertegenwoordigers van Rome. Op grond van concilieteksten dachten wij dat we het over hetzelfde hadden.''

Hij wilde wel hervormingen, maar in een andere richting dan de progressieven. Wanneer zag u dat in?

,,Vanaf 1968 kwam er een golf van studentenopstanden en democratiseringsacties. Ook in Tübingen stoorden studenten voor het eerst professoren tijdens hun lezingen, bijvoorbeeld om een kritische vraag te stellen, of om een discussie uit te lokken. Er waren hoogleraren die dat omhelsden. Ratzinger niet. Hij was schuw, bang voor conflict, kon er niet tegen. Al vrij snel noemde hij alle maatschappelijke vernieuwingen en de jongeren van de nieuwe generatie 'onchristelijk'.

Waar baseerde hij dat op?

,,Eerst vooral op het formele principe dat je een autoriteit niet mag tegenspreken. Maar al snel ook op inhoudelijke aspecten: progressieve theologen werden beïnvloed door de Frankfurter Schule. Die werd 'neomarxistisch' genoemd en bestond onder anderen uit Joodse denkers. De theologen stelden de vraag: hoe heeft de Holocaust kunnen plaatsvinden in een cultuur die zich 'christelijk' noemde? Waren de processen van maatschappelijke uitbuiting en onderdrukking mede door de kerk in stand gehouden?

Ratzinger wees hun theorieën af als 'marxistisch', omdat ze terminologie van Marx gebruikten. Of die aanname terecht was of niet, hij wilde niet meer met die theologen in discussie. Marx was atheïst, dus dat kon nooit deugen.''

Wat was Ratzingers antwoord op de nieuwe vragen en maatschappelijke veranderingen?

,,Als de maatschappij verandert kun je als theoloog zeggen: ik ga nieuwe woorden zoeken voor het oude geloof. Of je zegt: de ware leer is de ware leer, mensen moeten zich daaraan blijven aanpassen. Ratzinger koos voor het tweede.

Toen het conclaaf begon sprak hij van de 'dictatuur van het relativisme'. Zó kijkt hij tegen veranderingen aan. In 2001 schreef hij nog dat de uitspraak dat vrouwen geen priester kunnen worden, wat hem betreft onfeilbaar is. Als iets vanuit de leer nooit kon, kan het nu ook niet.''

Wat bedoelt hij dan als hij zegt dat hij zijn pausdom in het teken van de oecumene wil stellen?

,,Daarmee doelt hij weer op dat eerdergenoemde ideaal van de 'oude kerk'. Daarin schuilt de inspiratie van al zijn ideeën. De kerk als een in wezen sacramenteel gebeuren. De enige kerk waarmee de rk kerk dat echt gemeen heeft, is de oosters-orthodoxe. In die richting zal hij toenadering zoeken. Dat betekent voor de overige christelijke kerken alleen maar een verdere achteruitgang. De protestanten zullen er de komende jaren echt bijbungelen.''

Trouw, 21/04/2005