actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Van Rompuy is voorgedragen als president

Ashton kan hét gezicht worden

Al voordat de 27 Europese regeringsleiders zich donderdagavond aan het diner zetten, was al duidelijk wie Europa zouden gaan leiden. Dat zou namelijk bekokstoofd zijn tijdens een Duits-Frans-Brits-Italiaans onderonsje.

Het cruciale sms’sje bleef onopgemerkt in de tas van Geertrui Windels, de vrouw van Herman Van Rompuy. Toen haar man een berichtje stuurde dat hij echt de eerste president van de Europese Raad leek te gaan worden, was ze net druk in de weer met haar kleinzoon Jasper.

„Je zal het misschien niet geloven, maar ik had het sms’je waarin Herman mij verwittigde van zijn aanstelling gemist”, vertelt Geertrui Windels in De Standaard. „Ik had dan ook veel te doen. Ik moest de kleinzoon van school halen, hem in bad steken. En ik kan ook geen vijf dingen tegelijk.”

Toen even later de sms-berichten en telefoontjes van vrienden en familie binnenstroomden, begreep ze dat het zover was. Binnen de kortste keren had ze de hele familie Van Rompuy over de vloer in Sint-Genesius-Rode, net buiten Brussel.

Aan Connaught Square in Londen bleef het intussen stil. De Britse ex-premier Tony Blair zat volgens intimi wel naast de telefoon, maar die rinkelde niet. Blairs opvolger Gordon Brown had hem inmiddels laten vallen, om zo de weg vrij te maken voor Catherine Ashton als nieuwe buitenlandchef van de EU.

Blair had op dat moment, aan het einde van de middag, al lang kunnen weten dat de Europese topfunctie aan zijn neus voorbij zou gaan. Zijn eigen sociaal-democratische partijgenoten maakten tijdens een korte bijeenkomst in Brussel hun keuze: tegen Blair, voor Ashton.

Volgens de Süddeutsche Zeitung was nog eerder die donderdagmiddag de echte beslissing gevallen, in een kort overleg van Angela Merkel, Nicolas Sarkozy, Gordon Brown en Silvio Berlusconi. Conclusie van dit Duits-Frans-Brits-Italiaanse onderonsje: Brown liet Blair vallen, Berlusconi dropte zijn voorganger D’Alema, een ex-communist, als kandidaat voor de buitenlandpost. De vier zouden zich verenigen achter het duo dat al de Frans-Duitse voorkeur had: Van Rompuy en Ashton. Een woordvoerster van de Britse vertegenwoordiging in Brussel ontkent dat deze ontmoeting op de agenda stond, maar sluit niet uit dat de vier elkaar kort voor het diner getroffen hebben.

Feit is dat de spanning al uit de lucht was toen de 27 regeringsleiders, aangevuld met voorzitter Barroso van de Europese Commissie en de vertrekkend Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands beleid Solana, om zeven uur aan tafel gingen. Tijdens het diner – wilde paddestoelen, zeebaars en chocolademousse toe – werden de voordrachten snel geregeld. „We hadden niet eens meer tijd voor koffie”, klaagde de Spaanse premier Zapatero achteraf. Maar wel voor champagne, om het besluit te vieren.

Het had heel gemakkelijk anders kunnen lopen. De Zweedse premier Reinfeldt liet kort voor de top weten dat er geen consensus was, zelfs niet na verschillende belrondes. Diplomaten hielden rekening met een lange nacht met bloedige afloop, waarbij verliezers gecompenseerd zouden moeten worden. Een koffiejuffrouw in het raadsgebouw verwachtte de hele nacht te moeten blijven, het ontbijt voor de regeringsleiders was besteld.

Maar aan het begin van de avond zong al snel in de perszaal rond dat het niet laat zou worden. Britse diplomaten maakten als eersten bekend dat Ashton buitenlandchef zou worden. Van Rompuy had daarmee het presidentschap op zak, omdat hij een logisch duo vormt met de Britse eurocommissaris van handel.

De naam van Jan Peter Balkenende, die tot dat moment regelmatig viel, was daarna nergens meer te horen. In zijn persconferentie zei de premier dat hij niet teleurgesteld was. Maar enige bitterheid klonk wel door in zijn opmerkingen, al was het maar omdat de journalisten bleven doorvragen naar zijn kandidatuur die natuurlijk nooit bestaan had.

De stijve manier waarop Balkenende maar bleef ontkennen, contrasteerde met het eveneens afhoudende, maar soepele commentaar dat Van Rompuy de afgelopen dagen gaf. Het tekent de relativerende instelling van de Vlaming, die een dag voor de top nog de uitreiking van de Prijs van de Nederlandse Letteren bezocht en op de dag zelf in het Belgische parlement verscheen. Daar vulde hij, uit het hoofd, een gedicht aan waaruit een Kamerlid citeerde.

Oppositielid Jean-Marie Dedecker wilde het gebrek aan daadkracht hekelen van de premier, die ook nog op het punt stond om op te stappen, en had daarvoor enige regels uit het midden van het gedicht ’De Ploeger’ gekozen, van Adriaan Roland Holst: ’Ik zal de halmen niet meer zien/ noch binden ooit de volle schoven,/ maar doe mij in de oogst geloven/ waarvoor ik dien...’

Van Rompuy antwoordde direct met de eerste regels van het gedicht, dat hij in 2006 al als ’Gedicht van de week’ op zijn eigen website plaatste: ’Ik vraag geen oogst; ik heb geen schuren,/ ik sta in uwen dienst zonder bezit./ Maar ik ben rijk in dit:/ dat ik den ploeg van uw woord mag besturen’. Spontaan applaus in de Kamer. Enkele uren later kon Van Rompuy de felicitaties van zijn Europese collega’s in ontvangst nemen.

Achteraf lijkt het allemaal ook logisch, de puzzel paste soepel in elkaar. De Europese Raad zou een bescheiden voorzitter krijgen, van christen-democratische signatuur, uit een klein land. De buitenlandchef moest dan een Britse sociaal-democraat zijn. Een vrouw in een van de topfuncties was bovendien zeer welkom.

Hamvraag is of met dit stel de bedoeling wordt waargemaakt dat de Europese Unie in het contact met de buitenwereld voortaan één duidelijk gezicht heeft? Het tegendeel is het geval.

Van Rompuy zit de komende tweeënhalf jaar vier tot vijf keer per jaar de Europese ’toppen’ voor. Daar ontmoeten de 27 regeringsleiders elkaar en hakken knopen door over zaken waar de ministers het niet over eens werden, of die te belangrijk zijn voor vakministers.

Als de Amerikaanse president Obama de leider van de Raad wil spreken, is het duidelijker dan voorheen bij wie hij moet zijn. Nu is immers elk half jaar een andere Europees land dienstdoend voorzitter van de Europese Unie en is de regeringsleider van dit land die periode het internationale ’aanspreekpunt’.

Ook voor landen als Rusland en China wordt het iets duidelijker. Met deze landen heeft de Europese Unie halfjaarlijks een ontmoeting op hoog niveau. Peking en Moskou zullen niet elke keer een andere regeringsleider ontmoeten.

Sergej Prichodko, politiek adviseur van de Russische president Medvedev, zei vorige week aan de vooravond van de EU-Ruslandtop het vooruitzicht van een vaste voorzitter aantrekkelijk te vinden. „Dan hoeven we niet meer van de een naar de ander te rennen om politieke oplossingen te vinden voor kleine technische problemen.”

Maar zo lang is de termijn van tweeënhalf jaar die de EU-president krijgt ook weer niet. Die termijn kan een keer verlengd worden, maar als die verlenging er niet komt, is er snel weer een nieuwe president.

Bovendien gaat Van Rompuy straks nog altijd niet over de vergaderingen van de EU-ministers voor klimaat, gezondheidszorg, ontwikkelingshulp en energie, om een paar onderwerpen te noemen die ook een internationale dimensie hebben. Dat blijft een zaak van het roulerend voorzitterschap, met zijn vele eigen gezichten (zie kader).

Dan hebben we het over Catherine Ashton op het internationale toneel nog niet gehad. Van Rompuy is door de regeringsleiders aangewezen, maar Ashtons benoeming moet in december of januari nog worden goedgekeurd door het Europees parlement.

Als zij inderdaad de nieuwe Hoge Vertegenwoordiger van Buitenlands Beleid wordt, dan is Ashton volgens sommige analisten het belangrijkste gezicht van Europa. Veel belangrijker dan Van Rompuy. Ashton krijgt immers de beschikking over een budget van 7 miljard euro aan Europese hulpgelden en ze wordt het hoofd van een dienst met zo’n vijfduizend diplomaten. Terwijl Van Rompuy steeds zal moeten manoeuvreren tussen regeringsleiders die uiteindelijk het laatste woord hebben.

Dan lopen er op het buitenlandse toneel nog vele eurocommissarissen rond. Commissievoorzitter Barroso ontbreekt op geen enkele belangrijke EU-vergadering, nationaal of internationaal. Maar in de nieuwe Europese Commissie, die waarschijnlijk per 1 februari begint, komt opnieuw een eurocommissaris voor handel. Op dit moment is dat Ashton zelf. Het handelscontract dat zij onlangs met Zuid-Korea sloot, wordt nota bene genoemd als het belangrijkste wapenfeit van haar internationale ervaring. Aan dat handelscontract is geen Hoge Vertegenwoordiger te pas gekomen en dat zal in de toekomst niet anders zijn: de internationale handel is gebonden aan de regels van de Wereldhandelsorganisatie, niet aan de onderlinge afspraken van de Europese Unie.

Commissievoorzitter Barroso zei na het beslissende diner opgewekt dat het ’Kissinger-probleem’ was opgelost. Aan de Amerikaanse diplomaat Henry Kissinger wordt (volgens sommigen onterecht) het citaat toegeschreven: „Wie moet ik bellen als ik Europa moet hebben?”

„De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken moet Cathy Ashton bellen. Zij is onze minister van buitenlandse zaken”, aldus Barroso. Maar Van Rompuy suggereerde dat ze bij hem moesten zijn. „Ik wacht met spanning op het eerste telefoontje.”

Een energieadviseur van de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Hillary Clinton had een dag eerder op een congres in Brussel al verzucht dat Kissinger „vandaag de dag zou wensen dat hij die opmerking niet gemaakt had”.

© Trouw, 21-11-2009