actualiteitsforums - Enkele post bekijken

Directe democratie

In 483 voor Christus ontdekten de Atheners in het zuidoosten van Attica een rijke zilvermijn. De vraag stelde zich wat er met die onverwachte rijkdom moest gebeuren. In de directe democratie die Athene was, moesten alle burgers daarover beslissen. Het evidente voorstel was om aan iedere burger een grote som uit te keren. Themistocles ging hiermee echter niet akkoord en slaagde er zowaar in om de volksvergadering te overtuigen om het geld niet onderling te verdelen. Het werd geïnvesteerd in de versterking van de haven van Athene en in de bouw van 200 triremen. Het zou een bijzonder wijze beslissing blijken, want niet veel later viel de Perzische koning Xerxes Griekenland binnen met het grootste leger ooit verzameld. De Atheense schepen versloegen de Perzische vloot bij Salamis en keerden daarmee het oorlogstij onverhoopt in het voordeel van de Grieken.

Zo leverden de Atheners 2.500 jaar geleden het bewijs dat de directe democratie niet per definitie beslissingen oplevert die een loutere optelsom zijn van egoïstische overwegingen. Mits de aanwezigheid van politieke leiders van het kaliber van Themistocles en mits een democratische cultuur die noopt tot een positieve betrokkenheid op de res publica, kan ook een referendum een gezonde afweging maken tussen het algemeen en het particulier belang. In het hedendaagse Vlaanderen lijkt het echter aan beide voorwaarden te ontbreken. Geef de Vlaamse gemeentenaar de kans om zich uit te spreken over een bouwwerk van openbaar nut en je krijgt systematisch nul op het rekest. Het is natuurlijk best mogelijk dat hij daarin soms groot gelijk had, maar het valt toch op dat vrijwel iedere gemeentelijke volksraadpleging uitdraaide op een negatieve mobilisatie waarbij vooral de nee-stemmers kwamen opdagen. Voor Antwerpen sprongen vooral de volksraadplegingen in Gent en Sint-Niklaas in het oog, telkens over de aanleg van een ondergrondse parkeergarage in het centrum van de stad. In beide gevallen kwam iets meer dan 40procent van de stemgerechtigden opdagen en won het nee-kamp met meer dan 90procent.

Weliswaar had het ja-kamp in beide steden oproepen gedaan om niet te gaan stemmen in de hoop dat het vereiste quorum (toen nog 40 procent) niet zou gehaald worden. In Antwerpen gebeurde dat laatste veel minder, allicht vanuit de wetenschap dat het inmiddels verlaagde quorum van 10procent sowieso zou gehaald worden (de laagste opkomst ooit was 22procent voor een volslagen inhoudsloze en vrijwel onopgemerkte volksraadpleging in Gent over openbaar vervoer). Het verklaart allicht waarom het ja-kamp in Antwerpen een relatief goede uitslag boekte, zeker als je rekening houdt met het feit dat het pijnpunt Merksem in het dossier van de Lange Wapper ook door alle voorstanders deemoedig werd erkend.

Anderzijds werpt het een grote schaduw over de opkomst. Als zowel het nee- als het ja-kamp oproepen om te gaan stemmen, en dit in het kader van een bijzonder intens gemediatiseerde campagne over een bouwwerk van uitzonderlijk groot belang, is een opkomst van 35 procent bedroevend laag. Het heeft er alle schijn van dat er zich ook in Antwerpen vooral een negatieve mobilisatie heeft voorgedaan: hoe dichter bij het bouwwerk, hoe meer men ging stemmen.

Hoe dan ook, de uitslag is wat hij is en de uitgewerkte plannen kunnen bijgevolg niet zomaar uitgevoerd worden. Echter, wat er dan wel moet gebeuren, is alles behalve duidelijk. Typisch aan volksraadplegingen is dat het nee-kamp tijdens de campagne naar voren komt met een alternatief plan dat wonderlijk veel beter zou zijn.

Even typisch komt dat plan vaak samen met de uitslag te vervallen. Of hoort u nog relevante politici praten over een geboorde tunnel die snel haalbaar, vlot betaalbaar en verkeerstechnisch beter is? Het resultaat is dat we dreigen te belanden waar we meer dan tien jaar geleden waren vertrokken. Of misschien nog verder. Want de Antwerpse volksraadpleging zal allicht velen tot voorbeeld strekken.

Nauwelijks toonden politici uit het Waasland de bereidheid om de Liefkenshoektunnel te verbinden met de E17 of de eerste protesten meldden zich al met de ambitie om een volksraadpleging te houden in de 'getroffen' gemeenten.

Een kwaliteitskrant vergeleek de Antwerpse burgemeester en ondergetekende naar aanleiding van dit dossier met de dikke en de dunne. Om de dikke te parafraseren tot besluit van de verhalen waarin die twee er een puinhoop van gemaakt hebben: 'here's another fine mess you've gotten us into'. Misschien moeten we dus dringend eens nadenken over de ware aard van politiek leiderschap en van de res publica.

DS, 27-10-2009 (Bart De Wever)