Kinderopvang ongelijk gebruikt
BRUSSEL - De mattheuswet blijkt ook te gelden in de kinderopvang.
Armere gezinnen maken veel minder gebruik van de kinderopvang, hoewel die veel goedkoper is voor hen. Als gevolg daarvan komt van het totale pakket geld dat de overheid uittrekt voor ‘sociale kinderopvang’, uiteindelijk het minst terecht bij de minst gegoeden. Dat de minst gegoede vrouwen minder vaak betaald werk hebben, is oorzaak én gevolg daarvan.
Wie die toestand wil veranderen, moet én voor werk én voor kinderopvang zorgen voor vrouwen uit de lage inkomensgroepen.
Dat zijn in een notendop de conclusies van een verrassend onderzoek van het Centrum voor Sociaal Beleid (CSB) van de Universiteit Antwerpen (UA). Dat vond alweer een toepassing van het matteuseffect of de mattheuswet die ‘uitgevonden’ is door zijn oprichter, wijlen professor Herman Deleeck.
De mattheuswet verwijst naar een zin uit het evangelie van Mattheus: ‘Aan hem die heeft, zal gegeven worden’ (Mattheus 25:29). De wet zegt dat zelfs voorzieningen met een uitgesproken sociaal karakter, gemaakt voor de minder gegoeden, uiteindelijk toch in grotere mate de gegoeden dienen. Ze blijkt te gelden in het onderwijs en voor de kinderbijslag, en nu ook in de kinderopvang.
De cijfers. Gezinnen met lage inkomens blijken veel minder gebruik te maken van alle vormen van kinderopvang: bij de laagste inkomens gebruikt maar 37 procent kinderopvang, bij de hogere 82 à 96 procent.
Dat dit geldt voor de niet-gesubsidieerde opvang, is logisch: die is even duur voor iedereen. Maar ook van de gesubsidieerde kinderopvang (crèches en onthaalmoeders) die voor hen goedkoper is, maken de lage inkomens (30 procent) minder gebruik dan de hogere (60 procent).
Merkwaardig is dat de informele kinderopvang (buren, familie) ook veel minder gebruikt wordt door minder gegoeden. Er is een verklaring: zij blijken ‘beperktere sociale netwerken’ te hebben. Dat is ooit eens berekend voor de ‘beschikbaarheid van grootouders’. Van de laagste inkomens kan 25 procent niet terugvallen op grootouders voor de kinderopvang; bij de andere inkomensgroepen schommelt dat rond 10 procent.
Er is uiteraard een sterk verband tussen het hebben van werk en het vinden van kinderopvang. Maar wat is oorzaak en wat is gevolg? Vinden die vrouwen geen werk omdat ze geen kinderopvang vinden? Of zoeken ze geen werk en vinden of zoeken ze daardoor geen kinderopvang?
De onderzoekers, Joris Ghysels en Wim Van Lancker, vonden geen uitsluitsel. Ze denken dat beide elementen spelen. Vrouwen uit hogere inkomensgroepen die geen werk hebben, zeggen alleszins vaker dat ze geen werk zoeken dan vrouwen uit lagere inkomensgroepen. Ander onderzoek wees uit dat laaggeschoolde vrouwen enkel laagbetaald en onregelmatig (en vaak enkel deeltijds) werk kunnen vinden dat vaak minder of nauwelijks meer oplevert dan een uitkering.
Laaggeschoolden hebben ook minder informatie en slechtere zoekstrategieën, en als ze werk hebben, is het onstabiel waardoor het moeilijk is maanden vooraf een plaats in de crèche vast te leggen, zeggen de onderzoekers.
En de prijs? Kan daarin de oorzaak liggen? Strikt genomen niet. De laagste inkomens betalen maar een paar euro per dag, de hoogste meer dan 20 euro. Voor de minst gegoeden is dat maar enkele procenten van hun inkomen, voor alle andere 10 tot 12 procent. Maar de fiscale aftrek verkleint dat verschil flink voor de rijkeren.
In het totaal besteden de overheden samen bijna 200 miljoen euro aan kinderopvang in Vlaanderen: 130 miljoen via Kind & Gezin, en zowat 60 miljoen via de federale fiscale aftrek. Als men alles verrekent, blijkt dat de hoogste inkomens daarvan dubbel zoveel krijgen als de laagste.
De onderzoekers suggereren de federale belastingaftrek af te schaffen; met dat geld kunnen de kinderopvangplaatsen zo sterk uitgebreid worden dat er opvang is voor ieder kind, zeggen ze.
www.centrumvoorsociaalbeleid.be
DS, 12-10-2009 (Guy Tegenbos)