Enkele post bekijken
  #4  
Oud 14th July 2009, 15:13
Barst's Avatar
Barst Barst is offline
Administrator
 
Geregistreerd op: Jun 2004
Locatie: L'burg
Posts: 16,562
Post Oeigoeren, de Turken die thuisbleven

Het moederland en de buitenturken


Bij de onlusten van de afgelopen weken in de West-Chinese provincie Xinjiang wordt in de media steeds beweerd dat de Oeigoeren van Turkse afkomst zijn. Dat blijkt niet helemaal te kloppen.



Ze werden er dol van in Turkije. Begin jaren negentig stortte de Sovjet-Unie ineen. Ineens bleek wat tot dan toe voornamelijk aan experts bekend was, dat er buiten Turkije ongeveer evenveel Turken wonen als binnen dat land. Bijna allemaal zijn ze bewoners van de voormalige Sovjet-Unie of andere landen van het destijds door Moskou beheerste Warschaupact. En al die ’buitenturken’ meldden zich voor bijstand bij het ’moederland’ van alle Turken, Turkije.

Bij de toenmalige chef van de buitenlandredactie van de Turkse krant Hürriyet knapte er iets, toen ze een delegatie van Gagauzen ontving. Nog nooit had ze van dat volk gehoord. Ze wonen in de delta van de Donau, verdeeld over Moldavië, Roemenië en Bulgarije en spreken hun eigen soort Turks. Moslims zijn ze niet, ze zijn Russisch-orthodox. Maar dat laatste weerhield de delegatieleden er niet van te roepen: „Wij zijn broeders. U moet ons helpen”. „We kunnen amper onszelf helpen”, riep de redactrice vertwijfeld.

In werkelijkheid is Turkije allerminst het moederland van alle Turken. Het is, afgezien van kleine Turkse gemeenschappen op de Balkan en de Joodse Karaimgemeenschap in Polen, de meest westelijke uitloper van het Turkse taalgebied. Voor de titel moederland komt eerder de Chinese provincie Xinjiang (spreek uit: sjinzjang) in aanmerking. Eigenlijk heet dat gebied Oost-Turkestan maar die naam mag niet van de Chinese geheime politie. Oude atlassen hebben het over Sinkiang of Toerestan.

In die regio wonen de Oeigoeren, in het nieuws door hun opstand tegen China. Media melden soms dat de Oeigoeren ’van Turkse afstamming zijn’. Dat is zoiets als wanneer je zegt dat de Europeanen afstammen van de Amerikanen in plaats van omgekeerd. Amerika ontstond door een Europese emigratie en ook de oorsprong van Turkije is een volksverhuizing in westelijke richting, ongeveer vanuit de regio waar nu de Oeigoeren wonen. Ongeveer, want de berichten over de oudste Turken zijn fragmentarisch en ook naburige regio’s behoren tot het Turkse oergebied.

Als je het enorme gebied waarover de Turken zich de afgelopen tweeduizend jaar hebben verspreid, vergelijkt met een vulkaanuitbarsting, dan behoort Oost-Turkestan tot de spuwende krater en ligt Istanbul op de meest westelijke uitloper van de lavastroom.

De Oeigoeren behoren tot wat je de ’andere Turken’ zou kunnen noemen, dat zijn de Turkstaligen van Centraal-Azië, Iran en de Kaukasus, die geen directe relatie hebben met Turkije. Voor Europeanen waren zij lange tijd de ’onzichtbare Turken’, opgeborgen in uithoeken van vooral het Russische rijk of, zoals de meeste Oeigoeren, het Chinese imperium.

Europa reserveerde de benaming Turk voor de inwoners van het Ottomaanse sultansrijk, dat eeuwenlang de Balkan beheerste en zelfs probeerde Wenen in te nemen. Met hen hadden de Europeanen direct te maken, op het slagveld en in de Levantijnse handel. De andere Turken, ooit beheersers van delen van de beroemde zijderoute, waren toen al de bewoners van een dode uithoek, waar de Russische kolonisatie toenam.

Toen de Nederlandse opstandelingen de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spanjaarden voorzagen van de leuze ’liever Turks dan paaps’ dachten ook zij aan de Ottomanen en niet aan de Oeigoeren, de Kirgiezen, de Kazachen, de Jakoeten of de Tataarse dwangarbeiders die begin achttiende eeuw naar Amsterdams model de splinternieuwe hoofdstad Sint Petersburg bouwden. Hoewel ook al die mensen Turkse talen spraken. In 1992 bleek dat bij de heropening van de oude moskee van Sint Petersburg. Veel nazaten van die achttiende-eeuwse dwangarbeiders spreken, behalve Russisch, nog steeds een Tataarse variant van Turks.

De isolatie nam toe toen in 1917 de communisten de macht overnamen in het Russische rijk en eind jaren veertig in China. De Centraal-Aziatische Turken verdwenen achter het ijzeren- en het bamboegordijn. In de jaren twintig van de vorige eeuw voltrok zich in Turkije bovendien een verandering. Het land brak met de rest van de islamitische wereld, schafte bijvoorbeeld het Arabische schrift af en had ook weinig boodschap meer aan de grote, pan-Turkse gedachte.

De ’andere Turken’ konden zich alleen verheugen in de belangstelling van westerse turkologen. Maar ook die laatsten richtten hun historisch onderzoek vooral op het Ottomaanse sultansrijk, dat behalve Turkije ook de Balkan, delen van de Oekraïne en bijna de hele Arabische wereld beheerste. Ook de actuele belangstelling van experts gaat eerder uit naar Turkije dan naar Centraal-Azië.

Een van de problemen is dat veel vakliteratuur over de ’andere Turken’ Russischtalig is. Voor turkologen is de combinatie van Russisch met Turks daarom voor de hand liggend, maar dat geldt ook voor andere combinaties, zoals Turks en Arabisch of Perzisch. Vaak kiezen ze daarvoor, gedwongen door het aangeboden studieprogramma.

De ’andere Turken’ werden in een proces van eeuwenlange kolonisatie onderdanen van het Russische of, zoals de Oeigoeren, het Chinese koloniale rijk. Terwijl de Chinezen Oost-Turkestan beheersten, waren de Russen de meesters in West-Turkestan, waar nu de Centraal-Aziatische republieken liggen.


© Trouw, 14-07-2009
Bijgesloten Plaatje(s)
 
__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB
Met citaat antwoorden