actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Een wereld van botsende emoties

DOMINIQUE MOISI, De geopolitiek van emotie. Hoe culturen van angst, vernedering en hoop de wereld veranderen, Nieuw Amsterdam, 256 blz., 17,95

Meer dan rationele overwegingen zijn het emoties die onze wereld vormgeven: hoop en angst, wrok en vernedering. De scherpzinnige analist Dominique Moïsi beschrijft en ontleedt ze.

Dominique Moïsi is net terug in Parijs na zes maanden doceren in Harvard. En hij is nu pessimistischer over Europa dan voor hij vertrok. 'Het verschil met de Verenigde Staten is zo opvallend. Amerika verkeert in een diepe crisis, maar er leeft ook een sterke collectieve hoop. In Europa heb je een collectieve neerslachtigheid, alleen is er minder angst omdat er een aanzienlijk sociaal vangnet bestaat.' Moïsi's jongste boek, De geopolitiek van emotie, dat goed loopt in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, is net in het Nederlands vertaald. Hij heeft het in het Engels geschreven, en zelf in het Frans vertaald.

Hoe is hij ertoe gekomen? 'Wanneer mensen van buiten ons vakgebied me vroegen wat ik doe, antwoordde ik soms met een lach: ik psychoanalyseer staten. Ik word al lang getroffen door de macht van emoties in internationale betrekkingen.'

'De titel van het boek is een provocatie. De geopolitiek, de realpolitik is de koude berekening, de raison d'état. De emotie is irrationeel. Dit boek is begonnen als een artikel voor Foreign Affairs, “The clash of emotions,, een antwoord op Huntington (schrijver van het ophefmakende boek 'The clash of civilisations' (1993) , nvdr).) Veel mensen herkennen zich blijkbaar in die kijk op de wereld. Ik heb natuurlijk een uitzonderlijke literaire agent gehad in de persoon van Barack Obama, die zelf het accent legt op de emotie, op zijn emoties.'

Het grootste deel van het boek bestaat uit drie 'emotionele blokken'. Er is 'de cultuur van hoop', belichaamd door 'tijgers' als Taiwan, Zuid-Korea en Singapore, en de nieuwe giganten China en India. Er is 'de cultuur van de vernedering' die de islamitische en vooral de Arabische wereld blijft verlammen. En er is 'de cultuur van angst' in het Westen en dan in de eerste plaats in Europa. Moïsi schetst verhelderend en genuanceerd de rol van emoties in die gebieden en in onze geglobaliseerde wereld.

Als beeld van de Aziatische hoop en zelfvertrouwen geeft Moïsi onder andere Pudong, het nieuwe stadsdeel van Sjanghai. Twintig jaar geleden was het nog arme boerengrond. Nu heeft het een van de spectaculairste skylines ter wereld, met torengebouwen die elkaar de loef afsteken in hoogte en vernieuwend design. En vooral, 'de plek bruist van bedrijvigheid.'

'Azië heeft natuurlijk ook geleden onder vernedering, onder meer door de Europese mogendheden', zegt Moïsi. 'Maar veel van die landen hebben die ervaring omgebogen in ambitie en energie.'

Tussen het hoogontwikkelde Europa, dat moet oppassen 'geen museum' te worden, en dat Aziatische gebied in opmars ligt de islamitische wereld, waarvan het grootste deel hopeloos stagneert. Daar speelt niet de reflex van de Aziatische groeilanden. Die wereld wentelt zich veeleer in een cultuur van vernedering.

De neergang van de islamitische wereld begon eeuwen geleden, toen het christelijke Westen zijn renaissance inzette en de moslimwereld zijn aansluiting met de moderniteit miste. Maar liever dan de handen uit de mouwen te steken, geeft die stagnerende wereld telkens weer anderen de schuld.

'Aangemoedigd door generaties van leiders die blijkbaar niet in staat zijn tot zelfonderzoek en ook niet bereid zijn om onomwonden hun historische verantwoordelijkheid op te nemen, is een meerderheid binnen de islamitische wereld op zoek gegaan naar zondebokken, naar de Anderen, die kunnen worden gehekeld als de schuldige partijen, als degenen die samenspannen tegen de islam, de moslimwereld, het Arabische volk. Daarvan betichten ze de VS, Israël, de westerse wereld, en meer in het algemeen zelfs “de, christenen en Joden', schrijft Moïsi.

Wat is de plaats van het Israëlisch-Palestijns conflict in die botsing?

'Ik besteed in mijn boek veel aandacht aan dat conflict, als een leidraad voor de botsende emoties. We moeten realistisch zijn en die emoties onderkennen, en tegelijk de grond en de basis ervan begrijpen.'

Schort het daar niet aan beide zijden? Israël heeft te weinig begrip voor de vernedering van de Palestijnen. Maar de moslimwereld weigert de impact van de Shoah te zien.

'Ja, er is een zeer negatieve ontwikkeling bezig. Ten tijde van de onderhandelingen over de Oslo-akkoorden (1993) heb ik discussies tussen Israëli's en Palestijnen voorgezeten. Ze waren het nergens over eens, maar hadden wel vertrouwen in elkaar. Dat vertrouwen is verdwenen. Er is een absoluut gebrek aan dialoog in de plaats gekomen. De Israëli's dragen daar een grote verantwoordelijkheid voor, de Palestijnen ook.'

'Meer dan een conflict over grondgebied is dit uiteindelijk een conflict van fundamentele emoties. De Israëli's beschouwen zich als een van de laatste verwezenlijkingen van het Europese nationalisme van de negentiende eeuw. Duitsland heeft toen zijn nationale staat verwezenlijkt, Italië heeft dat gedaan, waarom zouden ook de Joden geen staat hebben? Dat was de fundamentele idee van Theodor Herzl, van het zionisme.'

'Maar die staat is pas ontstaan toen de dekolonisering begon. De Arabisch-islamitische wereld ziet Israël als een anachronisme, iets wat zich voordoet als een nationalisme, maar in feite het verdoken gezicht van het imperialisme is.'

Die botsende emoties vormen ook meer en meer een deel van ons dagelijks leven in Europa. Op een continent waar 'de kerken leeglopen en de moskees vol zitten', exporteert het Midden-Oosten 'niet alleen zijn burgers, maar ook zijn hartstochten', schrijft u.

'De islam speelt een dubbele rol, niet alleen als godsdienst, maar ook als identiteit. Denk aan een jonge allochtoon die geen Algerijn meer is, maar ook nog geen Fransman: wat is hij nog, behalve moslim?'

Op dit punt ontspint het interview zich tot een nogal passionele discussie. Moïsi veroordeelt de publicatie van de Mohammed-cartoons in een Deense krant. 'Men speelt niet met lucifers in de buurt van een gasketel', zegt hij. Neen, zeg ik, het zijn niet de moslims in Denemarken die de boel op stelten hebben gezet, maar krachten in het Midden-Oosten.

Moeten wij in landen waar vrijemeningsuiting heerst aan zelfcensuur doen omdat een stel fanatici elders in de wereld dreigt de boel in brand te steken?

'Als een cartoon ertoe kan leiden dat twintigduizend kilometer verderop kloosterzusters vermoord worden, moet je die dan echt publiceren om jezelf te plezieren?'

Hoe zit het dan bijvoorbeeld met de publicatie van foto's van misbruiken in de Iraakse gevangenis van Abu Ghraib?

'Toen president Obama besloten heeft om niet alle nieuwe documenten over misbruiken in Abu Ghraib te publiceren, heb ik hem op CNN gelijk gegeven. Die documenten brachten ons immers niets bij wat we nog niet wisten, maar ze konden wel gevaarlijke gevolgen hebben voor de veiligheid van Amerikaanse soldaten elders in de wereld.'

Maar waar ligt de grens tussen matiging, zelfcensuur en appeasement? Als we zwijgen uit schrik voor geweld, moedigen we dan niet juist geweld aan?

'Van een discussie over mijn boek over geopolitiek en emoties zijn we op een discussie over geopolitiek en ethiek gekomen. Ik begrijp uw passie. Ik heb die ook. Ik ben passioneel gematigd. Ik zeg gewoon: laten we elke situatie op zich bekijken, en nagaan wat het beste is om de harmonie te bewaren. Waarom zouden we met vuur spelen?'
'Terug naar het boek. En naar Europa en de angst.'

Was het gebrek aan Europees zelfvertrouwen al niet duidelijk toen de Unie het niet aandurfde haar intellectuele en culturele erfgoed, dat een historische realiteit is en dat ook niemand uitsluit, in haar grondwet te zetten?

'Ja, dat vind ik ook. Er ontbreken twee basiswaarden in Europa: trots en vertrouwen. Zolang we niet de trots hebben Europeaan te zijn en de wil om dingen samen te doen, en zolang we niet het vertrouwen hebben dat we dat kunnen, zal er geen Europa zijn.'

'Ik denk dat er een sterk signaal moet komen, dat er zich een harde kern moet vormen die duidelijk aan de Europeanen zegt: als u niet klaar bent om Europa met ons te maken, zullen wij het zonder u doen. En de sleutel van dat Europa blijft, vandaag, zoals gisteren, het Frans-Duitse paar. We dachten ooit een club of three te kunnen maken, maar Groot-Brittannië verkeert in crisis en speelt niet meer mee in Europa. De val van premier Gordon Brown is maar een kwestie van tijd.'

Bij het afscheid geeft Moïsi me de Amerikaanse editie van zijn boek, en schrijft er met een vriendelijk malicieuze glimlach in: 'A Mia dont la passion est flamboyante. En toute amitié'.

Zijn boek is opgedragen aan zijn vader: 'Jules Moïsi, nummer 159721 in Auschwitz, die extreme angst en vernedering overleefde om mij te leren hopen.'

'Dit is een boodschap van tolerantie', zegt hij tot afscheid. 'Ze zegt: ken je emoties om ze te kunnen overstijgen en om die van anderen te kunnen integreren. Als dit boek één boodschap heeft, is het deze: ken je eigen emoties maar leg ze niet op aan anderen.'

Dominique Moïsi is inderdaad gepassioneerd. Zoals hij zelf zegt: passionément modéré.

DS, 10-07-2009 (Mia Doornaert)