actualiteitsforums - Enkele post bekijken

TUSSEN NUT EN WINST

De beslissing van minister Van Quickenborne om de consument te helpen bij zijn worsteling met telefoontarieven en spaarformules, zegt iets over de werkelijkheid van markt en consument. De mens is niet de rationele nutsmaximalisator uit de economische theorie, vindt JOHN VANDAELE.

Wijsheid komt met de jaren. Dat geldt ook voor ene Vincent Van Quickenborne (Open VLD), minister van Ondernemen in het koninkrijk België. Deze jongeman heeft zich de voorbije jaren geregeld laten kennen als de witte ridder van de onversneden vrije markt, en als de criticus van 'ambetantenaren' en andere symbolen van de overheid. Stilaan is evenwel tot Vincent doorgedrongen dat dogmatisch gezwam over de zegeningen van de vrije markt en de soevereine consument soms iets te simpel is. Dat leiden we af uit zijn beslissing om via de websitewww.bestetarief.be de consument te helpen bij de zoektocht naar de gunstigste telefoontarieven. En uit zijn tussenkomst waarmee hij ING en Axa verplichtte duidelijker te zijn over hun spaarformules.

Voelt u soms ook die ergernis opkomen als een jongedame u voor de zoveelste keer namens Belgacom of Telenet opbelt met de mededeling dat ze vastgesteld heeft dat u niet de gunstigste tariefformule hebt, en dat ze u een andere formule - het liefst met een opgewekt klinkende Engelse benaming - aanraadt? De keuze lijkt eindeloos: welkom op de vrije markt. Ik voel dan woede opkomen, doch probeer me te beheersen. Die dame doet ook maar haar werk. Ik voel hoe dan ook achterdocht en meld de dame dat ik altijd op mijn hoede ben als andere mensen me zo graag willen helpen en me dingen voorstellen die net hen geld zullen kosten. Zeker als het gaat om bedrijven die toch als opdracht hebben om winst te maken. De dame gaat meestal niet in op dergelijke opmerkingen - ze heeft ongetwijfeld geleerd met dergelijke klanten om te gaan en heeft wellicht een target van zoveel oproepen per uur.

Ik probeer mens te blijven te midden van het commerciële geweld. Dat leidt tot spanningen. Binnen enkele dagen zal een Belgacom-dame mij terugbellen met een schitterend tv-voorstel, dat veel en veel beter is dan dat van Telenet. Ik had om bedenktijd gevraagd, ze weigerde me op papier een voorstel te doen en zou me twee weken later terugbellen. Wat moet ik haar antwoorden? Ik weet het niet. En ik zal allicht alleen maar weten welke optie de beste is als ik ze allebei heb uitgetest.

Idem voor de elektriciteitssector. Ik vergeet nooit de moeilijke brief die aankondigde dat we voortaan vrij onze stroomleverancier zouden kunnen kiezen. Ik dacht meteen: denkt men nu echt dat ik om de maand van stroomleverancier zal veranderen, telkens als de prijzen fluctueren tussen de bedrijven onderling? En dat ik de energie heb om die tarieven te vergelijken? Komt daar nog bij dat Electrabel het in ons land zo handig speelde dat er amper sprake is van keuze.

De klassieke economische theorie ziet de koper/klant als een rationeel wezen dat nutsmaximalisatie nastreeft, iemand die schrander berekent wat het meest in zijn materiële voordeel is. In veel gevallen is die klant evenwel een afgepeigerde tweeverdiener die in de ratrace tussen luiers en carrière niet de tijd of de energie heeft om het nut te maximaliseren. Of een kwetsbare bejaarde die grote moeite heeft met al die complexe tariefformules te ontcijferen.

Zouden die bedrijven dat echt niet doorhebben? Ik betwijfel het. Ik geloof eerder dat er bewust een nevel van formules wordt opgetrokken zodat de concurrentie minder kan spelen en de prijzen hoger blijven. Dat lijkt me nogal rationeel met het oog op de winstmaximalisatie.

Dat probleem stelt zich veel minder als je schoenen, een bloemkool of een brood gaat kopen. Niemand pleit dan ook voor een grote staatsbakkerij. Maar voor beleggingen of nutsdiensten is het moeilijker om de markt goed te doen werken.

Het is dus een goede zaak dat Van Quickenborne dat doorheeft en de consument een handje toesteekt door in zijn plaats te berekenen wat nu eigenlijk het gunstigste is. Of door de banken te verplichten duidelijker te zijn. De voorbije twintig jaar van privatiseringen zijn eigenlijk een gigantisch experiment dat ons veel heeft geleerd. Dat de concurrentie en de markt hun voordelen hebben - snellere telefoonverbindingen, lagere vliegtuigtarieven - maar dat men er geen wondermiddel moet van maken. De consument is geen rekenmachine.

In sommige sectoren werkt liberalisering slecht omdat concurrentie moeilijk te organiseren is. Zelfs Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) erkende dat onlangs in Knack: 'Privatisering en deregulering zijn alleszins doorgeschoten. Zeker in de financiële markten. Maar ook in andere sectoren, bijvoorbeeld in de energiesector, merken we dat niet alles noodzakelijkerwijs beter werkt als je het aan de markt overlaat.'

Zo ontwaken we langzaam uit de neoliberale droomwereld. De bankencrisis toonde aan dat zelfs mensen die bergen geld krijgen om de rationele consument te spelen, meehollen met de kudde en rommel kopen als de kudde rommel koopt. Het communisme ging uit van een idealistisch mensbeeld en struikelde daarover. Eigenlijk vertrekt het marktfundamentalisme evenzeer van een al te geïdealiseerd beeld van de mens als rationele cijferaar. Welkom in de wereld van de echte mensen.

John Vandaele is 'Mo'-journalist en de auteur van 'De stille dood van het neoliberalisme' en 'Het mondiale uitzendkantoor'.

DS, 20-04-2009