actualiteitsforums - Enkele post bekijken

De Navo op drift

De Navo viert haar zestigste verjaardag, maar weet eigenlijk niet meer waar ze voor dient, zegt TOM SAUER. Een militaire alliantie heeft een tegenstander nodig en dat heeft de Navo sinds het einde van de koude oorlog niet meer gehad.

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie zit met de handen in het haar. De grote vijand uit het Oosten waarvoor de organisatie indertijd werd opgericht is niet meer. Op de vraag waarom de Navo 60 jaar na haar oprichting nog bestaat, heerst de grootste onduidelijkheid, ook binnenskamers. Als de Navo niet in staat is om een duidelijke omschrijving van de doelstellingen en de middelen in functie van bestaande en toekomstige behoeften op papier te zetten, moeten existentiële vragen durven worden gesteld. Het gebeurt echter zelden dat organisaties zichzelf in vraag stellen, laat staan euthanasie aanvragen.

De Navo is de enige, volwaardige militaire alliantie in de wereld. Dat is op zich reeds een curiosum. Het Warschaupact heeft, volgens de klassieke wetten in de internationale politiek, opgehouden te bestaan na het einde van de Koude Oorlog. Velen hebben op dat moment hetzelfde voorspeld voor de Navo, maar de recente geschiedenis heeft hen ongelijk gegeven. Het ziet er echter naar uit dat ze alsnog kunnen gelijk krijgen. Tenzij een tegenhanger van de Navo wordt opgericht, waardoor de Navo opnieuw een bestaansreden heeft. Het is niet zo moeilijk om potentiële kandidaten voor deze vacature te bedenken: de Shanghai Cooperation Organization is een samenwerkingsverband tussen Rusland en China dat de kiemen in zich draagt om het tot een volwaardige militaire alliantie te schoppen. Eén van de belangrijkste variabelen die maakt dat dit scenario werkelijkheid wordt, is juist de manier waarop de Navo en het Westen omgaan met zwaargewichten als Rusland en China. Als we Rusland en China omgeven met een Amerikaans-Europees rakettenschild, moet je in Moskou niet aan paranoia lijden om te pleiten voor een tegenhanger van de Navo. Als Amerikaanse onderzeeërs en vliegdekschepen kat en muisspelletjes spelen in Chinese en Russische wateren, moet je als Chinees strateeg niet veel argumenten op tafel leggen om beleidsmakers duidelijk te maken dat er een veiligheidsprobleem is. Voor alle duidelijkheid: de Russen en de Chinezen zijn ook geen Moeder Teresa's. Anderzijds moeten we alles in een zo objectief mogelijke context plaatsen. De harde feiten zijn dat de Navo in zijn geheel 820 miljard dollar uitgeeft aan defensie, China 90 miljard dollar en Rusland 55 miljard dollar. Als de Navo zich dan ook nog uitbreidt tot aan de grenzen van Rusland, in tegenstelling tot wat indertijd aan Gorbatchov werd beloofd, en tegelijkertijd acties onderneemt die als vijandig worden gepercipieerd door Rusland en China, dan is de kans groot dat als de Navo haar levensstrijd nog wat rekt, de imaginaire vijand werkelijkheid wordt. Tot nader orde is dat niet het geval en moeten we ons afvragen of het noodzakelijk is om vast te houden aan een collectieve defensieorganisatie, die per definitie meer landen buitensluit dan insluit.

Zelfs als het antwoord negatief is, kunnen er andere voordelen zijn waardoor het nuttig zou kunnen zijn om een omgevormde Navo te behouden. Jammer genoeg heeft de Navo de laatste 20 jaar bewezen dat het niet in staat is om een dergelijk enthousiasmerend en succesvol project te bedenken. Eerst heeft de Navo nieuwe vijanden gezocht: de zogenaamde 'schurkenstaten' Irak (waarmee de VS innig samenwerkte in de jaren tachtig), Iran (waarmee de VS als puntje bij paaltje kwam ook samenwerkte in de jaren tachtig, herinner u Irangate) en Noord-Korea. Voorts was er Kosovo, de eerste echte Navo-oorlog, gevoerd zonder instemming van de VN. Benieuwd naar onze reactie als de toekomstige tegenhanger van de Navo een veto van de VS in de VN-Veiligheidsraad zal omzeilen. En na 9/11 wist men het heel zeker: terrorismebestrijding wordt de nieuwe opdracht voor de Navo. Zo is de Navo in het Afghaanse wespennest gerold en wordt het daar na acht jaar vechten nog steeds langs alle kanten gestoken. In zoverre dat zelfs de Amerikaanse president Obama het nodig acht om van een exit strategy te spreken. U ziet, de nieuwe missies hebben niet het succes gebracht wat er van verwacht werd. Het schrijven van een nieuw Strategisch Concept wordt dan ook een aartsmoeilijke oefening, en het is niet toevallig dat het steeds maar uitgesteld wordt. En dan heb ik het nog niet gehad over de verschillen tussen de VS en de Europeanen, tussen de pro-EU-gezinden en de pro-Atlantisten, tussen Oost-Europeanen en West-Europeanen op vlak van bedreigingsanalyse, doctrines, en wapensystemen. Meer fundamenteel: mondiale veiligheidsproblemen vragen voornamelijk niet-militaire oplossingen die op VN-niveau dienen te worden aangepakt.

Een indicatie van het gebrek aan aanpassingsvermogen aan de veranderde omstandigheden is het nucleair beleid van de Navo. In een periode waarin meer en meer staten in het Midden-Oosten kernwapens willen bemachtigen, en kernwapenstaten zoals de VS en het VK inzien dat de enige oplossing om proliferatie en nucleair terrorisme op termijn tegen te gaan, het zelf afzien van kernwapen is, lijkt het erop dat de Navo haar nucleair beleid niet fundamenteel in vraag wil stellen. Hoe kunnen wij landen zoals Iran overtuigen om geen kernwapens aan te maken zolang wijzelf - die kunnen 'genieten' van de meeste en beste conventionele capaciteiten - stellen dat kernwapens van 'vitaal belang' zijn voor onze veiligheid ? Het is het één of het ander: ofwel aanvaarden we dat kernwapens stabiliserend zijn, maar dan moeten we niet inzitten met het feit dat Iran nucleair gaat; ofwel zijn de nadelen van kernwapens groter dan de voordelen, en moeten ook wij onze conclusies trekken. Een middenweg is er helaas niet. Ondanks het feit dat meer en meer oudgedienden, bijvoorbeeld Henry Kissinger, George Schultz, George Robertson, Helmut Schmidt, Hans-Dietrich Genscher, Ruud Lubbers, Jean-Luc Dehaene inzien dat nucleaire eliminatie de enige optie is op termijn, doen ambtenaren bevoegd voor deze materie - onder andere binnen de Navo - er alles aan om de politieke besluitvormers ervan te overtuigen dat men alles best blauw-blauw laat, en men er beter niet over spreekt. Wanneer die ambtenaren dan toch durven om het publiek debat aan te gaan, wat niet vaak gebeurt, is het soms schrikken. Zo hemelen ze het stabiliserend karakter van kernwapens op, en verzwijgen ze dat nucleaire afschrikking gefaald heeft in de Yom-Kippur-oorlog, de Falklandsoorlog, en de Golfoorlog, en dat kernwapens dus geen wondermiddel zijn om oorlogen te voorkomen; verzwijgen ze dat kernwapens geen militair nut hebben in zogenaamd gelimiteerde oorlogen zoals Vietnam, en verzwijgen ze dat kernwapens per definitie zelfmoordterroristen niet kunnen afschrikken. Ze ontkennen zelfs dat er een link is tussen het feit dat wijzelf over kernwapens beschikken en dat andere landen kernwapens willen. Psychologen zouden dit een vergevorderde graad van ontkenning noemen. Kernwapens in de Navo zouden ook van vitaal belang zijn om de transatlantische band vorm te geven. Als echter de kwaliteit van de transatlantische relaties anno 2009 afhangt van kernwapens, dan zegt dat jammer genoeg veel over de inherente zwakte van die band.

Dat er kernwapenstaten zijn die willen blijven vasthouden aan kernwapens, tot daar nog aan toe. De Navo als dusdanig moet daar geen schepje bovenop doen. Ze zou beter het goede voorbeeld geven. Zo lang dat niet gebeurt, leiden de intellectuele kronkels die men moet maken om het bestaansrecht van de Navo nog verder te verdedigen, ons te ver.

Tom Sauer doceert internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen.

DS, 03-04-2009