Grootste Europeaan aller tijden


Aanwijzen wie de 'grootste' Europeaan aller tijden is, kan niet zonder tegelijk te bepalen over welk Europa het gaat. Want er bestaan vele Europa's en elk daarvan heeft een eigen 'grootste'.


Christelijk Europa

Via het imperiale Rome heeft het christendom zich over heel Europa verspreid. Die verspreiding is het werk van velen, waarvan de meesten anoniem bleven, zoals veel Ierse missionarissen in het noorden van westelijk Europa, onder meer in onze gewesten.

In de christelijke doctrine geldt Augustinus van Hippo (354-430), afkomstig uit Noord-Afrika, als de grootste kerkvader. Tot zijn belangrijkste, nog altijd gelezen werken behoren vooral De Civitas Dei (Over de stad van God) en Confessiones (Belijdenissen). Hij organiseerde mee de kerk als instelling en bezorgde ze een theologische, filosofische en ethische basis, die nog altijd het denken in Europa mee blijft beïnvloeden.


Ruimtelijk Europa

Wie het een beetje groot zag, probeerde altijd om Europa te verenigen, zij het in de eerste plaats om de eigen macht en die van het eigen land te vergroten. Het gebeurde dus niet uit Europese overtuigingskracht, wel via huwelijken en nog veel vaker via imperialisme en oorlog, zoals Napoleon of Hitler illustreren.

Na het ineenstorten van het Romeinse imperium verkruimelde ook Europa. Het eerste rijk dat daarin weer vorm kreeg, was dat van Karel de Grote (742-814), de Frankische koning die op Kerstmis 800 tot keizer werd gekroond. Het omvatte min of meer het grondgebied van de zes kernlanden van de latere Europese Unie. Zo creëerde Karel de Grote een droom die hem tot 'de vader van Europa' maakte. In zekere zin zelfs letterlijk, want sommigen stellen dat alle Europeanen eigenlijk van hem afstammen.


Expansief Europa

Europa toonde zich op zijn grootst toen het zichzelf en dus zijn grenzen oversteeg. Het initiatief met de historisch meest verstrekkende gevolgen was al een trans-Europese onderneming: een avonturier uit Genua die in 1492 in Spaanse dienst het Nieuwe Continent ontdekte: Christoffel Columbus (1451-1506).

Dat gebeurde per ongeluk, want het was eigenlijk de bedoeling om een nieuwe zeeroute naar Azië te zoeken. Zo opende Columbus wel de wereld voor Europa. In de geschiedenis sluit het jaar 1492 de Middeleeuwen af.

Columbus' expedities hadden vooral politieke, militaire, religieuze en economische bedoelingen. De ontdekking van Amerika opende de weg voor het Europese kolonialisme, de kerstening van de wereld, grondstoffenroof en grootschalige slavenhandel.


Humanistisch Europa

Als Europa het continent van de vrije en vrijdenkende mens is geworden, dan dankt het dat aan het humanisme. Daarin staat de wellicht in Rotterdam geboren Desiderius Erasmus (1465/69-1536) centraal. Hij vernieuwde het tot dan zwaar door het christendom bepaalde Europese denken, waarin het individu niet veel betekende. Zijn Lof der zotheid, zijn bekendste maar indertijd niet zijn belangrijkste geschrift, toont zijn speelse kritiek daarop.

De ontwikkeling van de boekdrukkunst gaf Erasmus de kans om met zijn vernieuwende ideeën de bestaande territoriale grenzen te overschrijden. Dat deed hij ook letterlijk, tijdens reizen waarbij hij contacten uitbouwde met de intellectuele en wetenschappelijke elite in Europa, met Latijn als eenheidstaal.


Intellectueel Europa

Van in de negentiende eeuw begon Europa zijn politieke, militaire en economische overwicht te verliezen. Maar intellectueel, artistiek en wetenschappelijk bleef het op het voorplan. Een centrale symboolfiguur daarvoor is de natuurkundige Albert Einstein (1879-1955). Als grondlegger van onder andere de relativiteitstheorieën en de kwantumfysica is zijn wetenschappelijke belang moeilijk te overschatten. Hij ontwikkelde bovendien een grote artistieke en ethische gevoeligheid, onder meer vanuit zijn ervaringen als Duitser van Joodse afkomst, die zich na de machtsovername door de nazi's verplicht zag te emigreren.


Menselijk Europa

Tussen alle historische erfenissen door ontwikkelt zich in deze tijden van globalisering een concreet, alledaags Europa, dat van mensen die migreren en niet altijd zonder moeite nieuwe samenlevingsvormen moeten uitvinden, met Brussel als centrale metropool. En zo is het ook mogelijk om in Manneken Pis de Grootste Europeaan te zien.


DS, 10-03-2009 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB