Eindspel rond Mugabe mist een regisseur


Onder druk van president Mugabe noemden de buren van Zimbabwe de crisis in dat land geen crisis. Toch bleek de verdeeldheid in de regio groot. De regie van Mugabe kent grenzen.


Johannesburg, 15 april. Op zaterdagochtend, enkele uren voor aanvang van de regionale top over de crisis in Zimbabwe die geen crisis mocht heten, draaide president Mugabe een opmerkelijke pirouette. Voor het oog van de camera’s op de luchthaven van Harare, maakte hij twee corrigerende danspasjes voor de net gearriveerde president van Zuid-Afrika, zodat niet Thabo Mbeki maar hij rechts in beeld over de rode loper stapte, met de hand warm en vriendschappelijk op die van zijn Zuid-Afrikaanse collega. Alsof de 84-jarige Mugabe de wet van de televisiejournalistiek kende: wat rechts in beeld is, is belangrijker dan wat links in beeld is.

Mugabe regisseerde het theaterspel nauwkeurig, zoals hij sinds de verkiezingen voor parlement en president op 29 maart heeft gedaan. Zestien dagen na de verkiezingen zijn er nog geen uitslagen bekend van de presidentsverkiezingen die hij volgens onofficiële tellingen voor het eerst heeft verloren. Mugabe mobiliseerde in die tijd zijn jeugdmilities en ‘oorlogsveteranen’ die zeker zeventig blanke boeren van hun land dreven, oppositieaanhangers in elkaar sloegen en het platteland in gareel brachten voor een mogelijke tweede ronde.

„Ik zou dat geen crisis durven noemen”, zei Mbeki stevig vastgehouden door de rechterhand van Mugabe. „Dit is het normale verkiezingsproces in Zimbabwe.”

Ook later in het weekeinde leek de hand van Mugabe zichtbaar. In de officiële verklaring van het regionale samenwerkingsverband SADC vermeden de veertien staatshoofden van Zuidelijk Afrika het woord „crisis”. Ze riepen alleen de kiescommissie op de resultaten „zo snel mogelijk bekend te maken” en vroegen alle partijen „die uitslagen te respecteren”.

Dezelfde kiescommissie kondigde een paar uur later aan dat er iets was misgegaan bij het tellen van de stemmen van de parlementsverkiezingen, waarin Mugabe’s regeringpartij volgens de officiële uitslag tien dagen geleden met negen zetels verschil werd verslagen door de gezamenlijke oppositie. De kiescommissie kondigde een hertelling aan van de stemmen uit 23 kiesdistricten.

Volgens de oppositie komt dat verzoek om hertelling niet alleen ruim tien dagen later dan de wet toestaat, maar probeert de commissie de verkiezingen alsnog voor Mugabe te stelen.

Er waren dit weekeinde ook duidelijke aanwijzingen dat de regisseur zelf ook wordt geregisseerd. Donderdag nog liet het kantoor van de president weten dat Mugabe in Lusaka aanwezig zou zijn op de top. Zaterdagochtend had hij zich bedacht en bleek hij „belangrijkere bezigheden” te hebben.

Dat was zeer opmerkelijk. Mugabe wordt graag gezien op internationale bijeenkomsten, ook al ligt hij nog zo onder vuur. Op andere bijeenkomsten van de SADC wist hij zich na afloop altijd als winnaar van de onderhandelingen te presenteren aan de pers. Deze keer leek hij voor het eerst te twijfelen over zijn succesformule.

Nog opmerkelijker was de samenstelling van de delegatie die Mugabe in Lusaka vertegenwoordigde. Niet de minister van Buitenlandse Zaken, noch zijn twee vicepresidenten zaten er aan tafel met de collega’s uit de buurlanden. Wel Emmerson Mnangagwa, die het meest conservatieve en militaristische deel van de regeringspartij vertegenwoordigt.

Mnangagwa was de commandant van de beruchte vijfde brigade die midden jaren tachtig naar schatting 20.000 oppositieaanhangers vermoordde. Hij wordt ook al jaren genoemd als mogelijke opvolger van Mugabe. Hij zou degene zijn die Mugabe de dag na de verkiezingen zou hebben weerhouden zijn verlies te aanvaarden. Mnangagwa vreest vervolging door het Internationale Strafhof nog meer dan Mugabe zelf. Hij was ook betrokken bij de handel in bloeddiamanten in Congo.

Mnangagwa presenteerde zaterdagnacht aan de staatshoofden het dossier dat zou moeten bewijzen dat de oppositie verkiezingambtenaren heeft omgekocht. Het dossier zou een hertelling moeten rechtvaardigen, of zelfs het ongeldig verklaren van de verkiezingen.

De invloed van de ex-militair Mnangagwa werd deze weken ook duidelijk met de mobilisatie van de strijdkrachten en de jeugdmilities in met name kiesdistricten die bij vorige verkiezingen trouw waren aan Mugabe, maar dit jaar voor de oppositie stemden.

Zuidelijk Afrika twijfelde over de steun aan deze factie binnen Zanu-PF. Dat bleek niet uit het milde perscommuniqué dat zondagochtend naar buiten kwam, maar wel uit de manier waarop het tot stand kwam. De staatshoofden waren aanvankelijk van plan twee uur met elkaar te praten. Het overleg ging ruim tien uur langer door, tot vijf uur in de ochtend.

Diplomaten aanwezig bij de besprekingen spreken over grote verdeeldheid tussen de landen onderling. Zuid-Afrika, Congo, Angola, Namibië en Mozambique zouden Mugabe willen steunen, Botswana, Tanzania, Zambia en Malawi wilden hem laten vallen. Maar het meest bedreigend voor oppositieleider Morgan Tsvangirai is de uitgesproken voorkeur van de meeste staatshoofden voor een overgangsregering onder leiding van ex-Zanu-minister Simba Makoni.

Met name Mbeki zou liever een voormalige regeringsman als Makoni als opvolger van Mugabe zien, en niet de leider van een oppositiepartij. Bronnen bij de besprekingen zagen Tsvangirai zaterdag rond middernacht de besprekingen in Lusaka verlaten, zichtbaar teleurgesteld over de warme belangstelling van de staatshoofden voor Makoni.

„Het eindspel van het eindspel”, noemde de secretaris-generaal van de MDC eerder deze week deze fase in de carrière van Robert Mugabe. Maar op de vraag wie dat eindspel dan regisseert, moest ook hij het antwoord schuldig blijven.


NRC, 15-04-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB